วัชรอาสน์ (บาลีวันละคำ 4,522)

วัชรอาสน์

พระแท่นสายฟ้า

อ่านว่า วัด-ชะ-ระ-อาด

ประกอบด้วยคำว่า วัชร + อาสน์

(๑) “วัชร” 

บาลีเป็น “วชิร” อ่านว่า วะ-ชิ-ระ รากศัพท์มาจาก วชฺ (ธาตุ = ไป, เป็นไป) + อิร ปัจจัย

: วชฺ + อิร = วชิร แปลตามศัพท์ว่า (1) “สิ่งที่ไปได้เรื่อย” (คือไม่มีอะไรขัดขวางการไปได้) (2) “สิ่งที่ไปอย่างไม่มีอะไรขัดขวาง” 

ตามคำแปลตามศัพท์ “วชิร” หมายถึง สายฟ้า 

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ เก็บคำว่า “วชิร” (vajira) ไว้ 2 คำ บอกไว้ดังนี้ – 

(1) vajira1 : a thunderbolt; usually with ref. to Sakka’s [=Indra’s] weapon (อสนีบาต, ตามปกติเกี่ยวถึงอาวุธของท้าวสักกะ [พระอินทร์]) 

(2) vajira2 : a diamond (เพชร) 

สรุปว่า “วชิร” ในภาษาบาลีหมายถึง – 

(1) อสนีบาต หรือสายฟ้า (a thunderbolt) ซึ่งถือว่าเป็น “อาวุธพระอินทร์” 

(2) แก้วที่แข็งที่สุดและมีน้ำแวววาวมากกว่าพลอยอื่น ๆ นั่นคือที่เราเรียกในภาษาไทยว่า “เพชร” (diamond) 

บาลี “วชิร” สันสกฤตเป็น “วชฺร” 

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกความหมายไว้ดังนี้ – 

(สะกดตามต้นฉบับ) 

“วชฺร : (คำวิเศษณ์) ‘วัชร,’ แข็ง, อันแทงไม่ทลุตลอด; อันมีง่าม; hard, impenetrable; forked; (คำนาม) – กุลิศ, อศนิ (หรือ อศนี), อศนิบาต; ศรพระอินทร์; เพ็ชร์; เด็กหรือศิษย์; ปรุษศัพท์, ปรุษวาจ; นักษัตรโยคอันหนึ่ง; กุศฆาส, หญ้ากุศะ; a thunder-bolt; the thunder-bolt of Indra; diamond; a child or pupil; harsh language; one of the astronomical Yogas; Kuśa grass.”

จะเห็นว่า “วชฺร” ในสันสกฤตมีความหมายกว้างว่า “วชิร” ในบาลี 

ในที่นี้ ภาษาไทยใช้ว่า “วัชร” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า – 

“วัชร-, วัชระ : (คำนาม) วชิระ. (ส. วชฺร; ป. วชิร).”

พจนานุกรมฯ บอกว่า “วัชร” คือ “วชิระ” เป็นอันว่า รูปคำที่ใช้เป็นหลักในภาษาไทยใช้เป็น “วชิระ”

ที่คำว่า “วชิระ” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า – 

“วชิร-, วชิระ : (คำนาม) สายฟ้า; เพชร; อาวุธพระอินทร์. (ป.; ส. วชฺร).”

(๒) “อาสน์”

เขียนแบบบาลีเป็น “อาสน” อ่านว่า อา-สะ-นะ รากศัพท์มาจาก –

(1) อาสฺ (ธาตุ = นั่ง; ตั้งไว้) + ยุ ปัจจัย, แปลง ยุ เป็น อน (อะ-นะ)

: อาสฺ + ยุ > อน = อาสน แปลตามศัพท์ว่า (1) “การนั่ง” “ที่นั่ง” (2) “ที่เป็นที่ตั้ง”

(2) อา (แทนศัพท์ “อาคนฺตฺวา” = มาแล้ว) + สิ (ธาตุ = นอน), ยุ ปัจจัย, แปลง ยุ เป็น อน (อะ-นะ), ลบ อิ ที่ สิ (สิ > ส, ภาษาไวยากรณ์ว่า “ลบสระหน้า”)

: อา + สิ = อาสิ > อาส + ยุ > อน = อาสน แปลตามศัพท์ว่า “ที่เป็นที่มานอน” (คือแท่นหรือเตียงนอน) หมายถึง (1) การนั่ง, การนั่งลง (sitting, sitting down) (2) ที่นั่ง, บัลลังก์ (a seat, throne)

หมายเหตุ: “อาสน” ที่แปลตามศัพท์ว่า “ที่เป็นที่มานอน” เป็นการแปลตามรูปวิเคราะห์ แต่หมายถึง “ที่นั่ง” เพราะโดยปกติแม้จะนอนก็ต้องนั่งก่อน 

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“อาสน– ๒, อาสน์, อาสนะ : (คำนาม) ที่นั่ง, เครื่องปูรองนั่ง, (ใช้เฉพาะพระภิกษุสามเณร). (ป., ส.).”

วชิร + อาสน = วชิราสน (วะ-ชิ-รา-สะ-นะ) แปลว่า “ที่นั่งอันเป็นวชิระ” หมายความว่า ที่นั่งอันมีค่าประดุจเพชร หรือที่นั่งอันมีอำนาจประดุจสายฟ้า คือตัดสรรพกิเลสาสวะได้สิ้นเชิง

ขยายความ :

ในคัมภีร์บาลี มีคำว่า “วชิราสน” ปรากฏในอรรถกถาอุทาน ข้อความว่าดังนี้ –

…………..

เอกปลฺลงฺเกนาติ  วิสาขาปุณฺณมาย  อนตฺถงฺคเตเยว  สูริเย  อปราชิตปลฺลงฺเกน  วชิราสเน  นิสินฺนกาลโต  ปฏฺฐาย  สกิมฺปิ  อนุฏฺฐหิตฺวา  ยถาอาภุชิเตน  เอเกเนว  ปลฺลงฺเกน  ฯ

คำว่า  เอกปลฺลงฺเกน  หมายความว่า โดยนั่งขัดสมาธิท่าเดียวเท่านั้น ไม่ได้เสด็จลุกขึ้นแม้แต่ครั้งเดียว ตั้งแต่เวลาที่ประทับนั่งเหนือวัชรอาสน์โดยอปราชิตบัลลังก์อันประเสริฐ ในเวลาดวงอาทิตย์ยังไม่ทันอัสดงในวันวิสาขบุณมี

ที่มา: ปรมัตถทีปนี อุทานวัณณนา หน้า 48

…………..

คัมภีร์อรรถกถาชาดกขยายความไว้ว่า –

…………..

กามํ  ตโจ  นหารู  จ

อฏฺฐิ  จ  อวสิสฺสตุ

สพฺพํปิ  หิทํ  สรีเร

มํสโลหิตํ  อุปสุสฺสตุ

ตตฺเถว  สมฺมาสมฺโพธึ  อปฺปตฺวา  อิมํ  ปลฺลงฺกํ  น  ภินฺทิสฺสามีติ  อสนิสตสนฺนิปาเตนาปิ  อเภชฺชรูปํ  อปราชิตํ  ปลฺลงฺกํ  อาภุชิตฺวา  นิสีทิ  ฯ  

(พระโพธิสัตว์มีพระมนัสมั่นคง) ทรงนั่งคู้อปราชิตบัลลังก์ซึ่งแม้สายฟ้าจะผ่าลงตั้งร้อยครั้งก็ไม่แตกทำลาย โดยทรงอธิษฐานว่า –

เนื้อและเลือดในสรีระนี้แม้ทั้งสิ้น

จงเหือดแห่งไปเถิด

จะเหลือแต่หนัง เอ็น

และกระดูกก็ตามที 

เราไม่บรรลุพระสัมมาสัมโพธิญาณบนบัลลังก์นี้แล จักไม่ทำลายบัลลังก์นี้

ที่มา: อวิทูเรนิทาน ชาตกัฏฐกถา ภาค 1 หน้า 131

…………..

บาลี “วชิราสน” ใช้ในภาษาไทยเป็น “วัชรอาสน์” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“วัชรอาสน์ : (คำนาม) อาสนะที่พระพุทธเจ้าประทับใต้ต้นพระศรีมหาโพธิ ณ พุทธคยา ประเทศอินเดีย ในวันตรัสรู้ เรียกว่า พระแท่นวัชรอาสน์, โพธิบัลลังก์ หรือ รัตนบัลลังก์ ก็เรียก. (ส. วชฺราสน).”

…………..

ดูก่อนภราดา!

ไม่ได้ไปไหว้วัชรอาสน์ที่อินเดีย ไม่ต้องเสียใจ –

: ลงมือทำความดีครั้งใด ตัดสินใจได้เด็ดขาด

: วัชรอาสน์ก็อยู่ตรงหน้านั่นเอง

#บาลีวันละคำ (4,522)

29-10-67 

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….