สุขภาพ-สุขภาวะ (บาลีวันละคำ 1,100)

สุขภาพ-สุขภาวะ

2 คำนี้รากศัพท์เป็นคำเดียวกัน แต่ในภาษาไทยใช้ในความหมายคนละอย่าง

“สุขภาพ” และ “สุขภาวะ” เป็นคำบาลี 2 คำ คือ สุข + ภาว

(๑) “สุข”

บาลีอ่านว่า สุ-ขะ รากศัพท์มาจาก :

(1) สุ (ดี, งาม, สะดวก) + ขมฺ (ธาตุ = อดทน, อดกลั้น) + กฺวิ ปัจจัย, ลบ กฺวิ และ ม ที่สุดธาตุ

: สุ + ขมฺ = สุขม + กฺวิ = สุขมกฺวิ > สุขม > สุข แปลตามศัพท์ว่า “ภาวะที่ทนได้ง่าย”

(2) สุ (ดี, งาม, สะดวก) + ขนฺ (ธาตุ = ขุด) + กฺวิ ปัจจัย, ลบ กฺวิ และ น ที่สุดธาตุ

: สุ + ขนฺ = สุขน + กฺวิ = สุขนกฺวิ > สุขน > สุข แปลตามศัพท์ว่า “ภาวะที่ขุดความทุกข์ด้วยดี”

(3) สุ (ดี, งาม, สะดวก) + ขาทฺ (ธาตุ = เคี้ยวกิน) + กฺวิ ปัจจัย, ลบ กฺวิ และ ท ที่สุดธาตุ, ลดเสียง อา ที่ ขา-(ทฺ) เป็น อะ

: สุ + ขาทฺ = สุขาท + กฺวิ = สุขาทกฺวิ > สุขาท > สุขา > สุข แปลตามศัพท์ว่า “ภาวะที่เคี้ยวกินความทุกข์ด้วยดี”

(4) สุขฺ (ธาตุ = สุขสบาย) + อ ปัจจัย

: สุขฺ + อ = สุข แปลตามศัพท์ว่า “ภาวะที่ยังบุคคลให้สุขสบาย”

(5) สุ (ง่าย, สะดวก) + ข (โอกาส)

: สุ + ข = สุข แปลตามศัพท์ว่า “ภาวะที่ให้โอกาสได้ง่าย”

“สุข” เราแปลทับศัพท์กันจนอาจจะไม่เคยคิดว่าหมายถึงอะไร

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “สุข” ไว้ดังนี้ –

(1) agreeable, pleasant, blest (เป็นที่พอใจ, รื่นรมย์, ได้รับพร)

(2) wellbeing, happiness, ease (ความผาสุก, ความสุข, ความสบาย)

(3) ideal, success (อุดมคติ, ความสำเร็จ)

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“สุข, สุข– : (คำนาม) ความสบายกายสบายใจ เช่น ขอให้อยู่ดีมีสุข เกิดมาก็มีสุขบ้างทุกข์บ้าง, มักใช้เข้าคู่กับคำ เป็น เช่น ขอให้อยู่เย็นเป็นสุข ขอให้เป็นสุข ๆ นะ. (คำวิเศษณ์) สบายกายสบายใจ เช่น เดี๋ยวนี้เขาอยู่สุขสบายดี. (ป., ส.).”

(๒) “ภาว”

บาลีอ่านว่า พา-วะ รากศัพท์มาจาก ภู (ธาตุ = มี, เป็น) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, แผลง อู เป็น โอ, แปลง โอ เป็น อาว

: ภู + ณ = ภูณ > ภู > โภ > ภาว แปลว่า ความมี, ความเป็น, ภาวะ, ธรรมชาติ (being, becoming, condition, nature)

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“ภาว-, ภาวะ : (คำนาม) ความมี, ความเป็น, ความปรากฏ, เช่น ภาวะน้ำท่วม ภาวะเศรษฐกิจตกต่ำ. (ป., ส.).”

๑) สุข + ภาว แผลง ว เป็น พ = สุขภาพ

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“สุขภาพ : (คำนาม) ภาวะที่ปราศจากโรคภัยไข้เจ็บ เช่น อาหารเพื่อสุขภาพ การสูบบุหรี่เป็นอันตรายต่อสุขภาพ.”

คำว่า “สุขภาพ” ตรงกับคำอังกฤษว่า health

พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปล health เป็นบาลีว่า –

(1) ārogya อาโรคฺย (อา-โรก-เคียะ) = ความไม่มีโรค

(2) anāmaya อนามย (อะ-นา-มะ-ยะ) = อนามัย, ไม่เจ็บป่วย

(3) nirāmaya นิรามย (นิ-รา-มะ-ยะ) = นิรามัย, ไม่เจ็บป่วย

(4) nirātaṅka นิราตงฺก (นิ-รา-ตัง-กะ) = ไม่มีโรคภัยไข้เจ็บ

(5) agilāna อคิลาน (อะ-คิ-ลา-นะ) = ไม่เจ็บป่วย

(6) niroga นิโรค (นิ-โร-คะ) = ไม่มีโรค

(7) arogabhāva อโรคภาว (อะ-โร-คะ-พา-วะ) = ความไม่มีโรค

(8) suvatthi สุวตฺถิ (สุ-วัด-ถิ) = ความสวัสดี, ความปลอดภัย

(9) sotthi โสตฺถิ (โสด-ถิ) = ความสวัสดี, ความปลอดภัย

โปรดสังเกตว่า พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี ไม่ได้แปล health เป็นบาลีว่า สุขภาว (มีคำที่ใกล้เคียง คือ “อโรคภาว”)

๒) สุข + ภาว = สุขภาว เขียนแบบไทยเป็น “สุขภาวะ” (สุ-ขะ-พา-วะ) แปลว่า ความเป็นสุข, ความมีสุข

“สุขภาวะ” เป็นคำที่มีผู้คิดขึ้นใช้เมื่อไม่นานมานี้ มีความหมายว่า ความสามารถที่จะมีความสุขได้แม้ในสภาพแวดล้อมที่ไม่เอื้ออำนวย, สามารถมีความสุขได้ง่าย

: คนส่วนมากปรนนิบัติร่างกายโดยหวังว่า ถ้าสุขภาพดีก็จะมีความสุข

: แต่คนส่วนน้อยเท่านั้นที่ปรนนิบัติจิตใจด้วย และมีความสุขได้ง่ายแม้สุขภาพจะไม่ดี

25-5-58

ต้นฉบับ

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย