พลวัต (บาลีวันละคำ 1,223)

พลวัต

อ่านว่า พน-ละ-วัด

ประกอบด้วย พล + วัต

(๑) “พล”

บาลีอ่านว่า พะ-ละ รากศัพท์มาจาก พลฺ (ธาตุ = มีชีวิต, ระวัง, ครอบงำ) + อ ปัจจัย

: พล + อ = พล แปลตามศัพท์ว่า “เหตุอันทำให้มีชีวิตอยู่ได้” “ผู้เฝ้าระวัง” “ผู้ครอบงำศัตรู”

“พล” ใช้ในความหมาย 2 อย่างคือ –

(1) ความแข็งแรง, พลัง, อำนาจ (strength, power, force)

(2) กองทัพ, กองกำลังทหาร (an army, military force)

(๒) “วัต”

ตามรูปความ คำนี้บาลีเป็น “วตฺต” (วัด-ตะ) รากศัพท์มาจาก วตฺตฺ (ธาตุ = เป็นไป, ดำเนินไป, เป็นอยู่, หมุนไป) + อ ปัจจัย

: วตฺตฺ + อ = วตฺต แปลตามศัพท์ว่า “กิจที่ดำเนินไป” “ข้อที่ควรถือประพฤติ”

“วตฺต” คำนี้รูปคำที่คุ้นกันในภาษาไทยคือ “วัตร” ซึ่งมีความหมายว่า –

(1) สิ่งที่ทำ, สิ่งที่ดำเนินไป หรือเป็นกิจวัตร, หน้าที่, การบริการ, ประเพณี, งาน (that which is done, which goes on or is customary, duty, service, custom, function)

(2) การปฏิบัติหรือบำเพ็ญ, การปฏิญญา, คุณความดี (observance, vow, virtue)

ในที่นี้ “วตฺต” หมายถึง การหมุนวน (vortex) ของสิ่งใดสิ่งหนึ่งซึ่งทำให้เกิดแรงเหวี่ยงหรือแรงส่งให้เคลื่อนที่คือไม่หยุดนิ่ง

พล + วตฺต = พลวตฺต (พะ-ละ-วัด-ตะ) แปลตามศัพท์ว่า “การหมุนของแรง” เขียนแบบไทย ตัด ต ออกตัวหนึ่ง เป็น “พลวัต”

“พลวัต” เป็นศัพท์บัญญัติ ในที่นี้กล่าวตามรูปศัพท์ที่ปรากฏซึ่งอาจไม่ตรงกับเจตนาของผู้บัญญัติศัพท์ก็ได้

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“พลวัต : (คำวิเศษณ์) ซึ่งเกี่ยวข้องกับแรง, ซึ่งเกี่ยวข้องกับผลของแรงเช่นการเคลื่อนที่. (อ. dynamic).”

พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปล dynamic เป็นบาลีว่า-

(1) vegayutta เวคยุตฺต (เว-คะ-ยุด-ตะ) = สิ่งที่เกี่ยวข้องกับความเร็ว

(2) vegavijjā เวควิชฺชา (เว-คะ-วิด-ชา) = วิชาว่าด้วยความเร็ว

คำว่า “เวค” แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่เป็นเครื่องนำไปสู่สถานที่ที่ปรารถนา” หมายถึง กำลัง, ความเร็ว

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “เวค” ว่า quick motion, impulse, force; speed, velocity (การเคลื่อนไหวอย่างเร็ว, แรงกระตุ้น, กำลัง; กำลังเร็ว, ความเร็ว)

จะเห็นได้ว่า “พล” กับ “เวค” มีความหมายคล้ายกัน

“เวค” น่าจะตรงกับ dynamic มากกว่า แต่คนไทยคุ้นกับคำว่า “พล” มากกว่า

dynamic > พลวตฺต > พลวัต น่าจะตรงกับคำที่นิยมพูดกันว่า “ขับเคลื่อน”

พลวัตของชีวิต:

: เอาบุญเป็นแรงขับ ดับปัญหา

: เอากิเลสเป็นแรงขับ รับแต่ปัญหา

————-

(ตามคำขอของ สัประยุทธในเจ็ดก้าว มือกระบี่บีแอนด์บี)

4-10-58

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย