สังสารวัฏ (บาลีวันละคำ 1,238)

สังสารวัฏ

อ่านว่า สัง-สา-ระ-วัด

ประกอบด้วย สังสาร + วัฏ

(๑) “สังสาร”

บาลีเป็น “สํสาร” (สัง-สา-ระ) รากศัพท์มาจาก สํ (พร้อมกัน) + สรฺ (ธาตุ = ไป, ถึง, บรรลุ) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, ทีฆะ (ยืดเสียง) อะ ที่ ส-(รฺ) เป็น อา (สรฺ > สาร)

: สํ + สรฺ + ณ = สํสรณ > สํสร > สํสาร แปลตามศัพท์ว่า “การท่องเที่ยวไปจากที่นี้ๆ ด้วยอำนาจกรรมกิเลส” หมายถึง :

(1) การเดินทาง, การโยกย้าย (faring on, transmigration)

(2) การเคลื่อนไป, การหมุนเวียน (moving on, circulation)

“สํสาร” ใช้ในภาษาไทยเป็น “สังสาร” แต่มักเพี้ยนเป็น “สงสาร” (สง-สาน)

พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ไทย-อังกฤษ ของท่าน ป.อ.ปยุตฺโต แปล “สงสาร” เป็นอังกฤษตามความหมายเดิมในบาลีไว้ดังนี้ –

สงสาร (Saŋsāra, Saŋsāracakka): lit. faring on; the Round of Rebirth; the Round of Existence; the Wheel of Rebirth; the Wheel of Life; the Life Process; Rebirth process; the Process of Birth and Death.

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

(1) สงสาร ๑, สงสาร– : (คำนาม) การเวียนว่ายตายเกิด, การเวียนตายเวียนเกิด; โลก. (ป., ส. สํสาร).

(2) สงสาร ๒ : (คำกริยา) รู้สึกเห็นใจในความเดือดร้อนหรือความทุกข์ของผู้อื่น, รู้สึกห่วงใยด้วยความเมตตากรุณา, เช่น เห็นเด็ก ๆ อดอยากก็รู้สึกสงสาร เห็นเขาประสบอัคคีภัยแล้วสงสาร.

(๒) “วัฏ”

บาลีเป็น “วฏฺฏ” (วัด-ตะ) รากศัพท์มาจาก วฏฺฏ (ธาตุ = หมุน, วน) + อ ปัจจัย

: วฏฺฏ + อ = วฏฺฏ แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่กลม” “สิ่งที่หมุนเวียน” หมายถึง :

(1) รอบ, กลม, วงกลม (round, circular; circle)

(2) หมุนไป, วงรอบของความเป็นอยู่, วัฏสงสาร, วิวัฒน์ (rolling on, the round of existences, cycle of transmigrations, evolution)

สํสาร + วฏฺฏ = สํสารวฏฺฏ > สังสารวัฏ (วัฏ ตัด ฏ ออกตัวหนึ่งตามหลักนิยมของไทย) แปลตามศัพท์ว่า “วงกลมแห่งการท่องเที่ยว”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“สังสารวัฏ : (คำนาม) การเวียนว่ายตายเกิด, สงสารวัฏ หรือ วัฏสงสาร ก็ว่า. (ป. สํสารวฏฺฏ).”

พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ.ปยุตฺโต ขยายความไว้ดังนี้ –

(1) สังสารวัฏ : วังวนแห่งการเวียนเกิดเวียนตาย, การเวียนว่ายตายเกิดอยู่ในโลกหรือในภพต่างๆ, โดยใจความ ก็ได้แก่ “สังสาระ” นั่นเอง.

(2) สังสาระ : การเที่ยวเร่ร่อนไปในภพ คือภาวะแห่งชีวิต ที่ถูกพัดพาให้ประสบสุขทุกข์ ขึ้นลง เป็นไปต่างๆ ตามกระแสแห่งอวิชชา ตัณหา และอุปาทาน, การว่ายวนอยู่ในกระแสแห่งกิเลส กรรม และวิบาก, การเวียนว่ายตายเกิดอยู่ในโลกหรือในภพต่างๆ, ว่าโดยสภาวะ ก็คือ ความสืบทอดต่อเนื่องไปแห่งขันธ์ทั้งหลายนั่นเอง; นิยมพูดว่า สังสารวัฏ.

: ผู้ที่น่าสงสารก็คือผู้ที่ยังต้องเวียนว่ายอยู่ในสงสาร

19-10-58

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย