ทรราช (บาลีวันละคำ 670)

ทรราช

(บาลีไทย)

อ่านว่า ทอ-ระ-ราด

ประกอบด้วย ทร + ราช

“ทร” (ทอ-ระ-) พจน.54 บอกไว้ดังนี้ –

“ทร– : คําอุปสรรค แปลว่า ชั่ว เช่น ทรชน ทรลักษณ์, ยาก, ลําบาก, เช่น ทรกรรม, น้อย, ไม่มี, เช่น ทรพล. (บาลี. ทุ, ทุรฺ; สันสกฤต. ทุสฺ)”

คำที่คล้ายกันทั้งรูปและความหมายอีกคำหนึ่ง คือ “ทุร” (ทุ-ระ-) พจน.54 บอกไว้ดังนี้ –

“ทุร– (คำวิเศษณ์) : คําประกอบหน้าคําศัพท์ หมายความว่า ชั่ว, ยาก, ลําบาก, น้อย, ไม่มี, เช่น ทุรค ว่า ที่ไปถึงยาก, ทางลําบาก. (สันสกฤต)”

ในคำว่า “ทรราช” นี้ “ทร” แผลงมาจาก ทุ หรือ ทุร (แผลงตามแบบไทย ไม่ใช่ตามกฎบาลี) มีความหมายว่า ชั่ว, ชั่วช้า, เลวทราม

ราช = พระราชา, พระเจ้าแผ่นดิน, ผู้ปกครองบ้านเมือง

“ราชา” แปลตามรากศัพท์ว่า –

1- “ผู้รุ่งเรืองโดยยิ่งเพราะมีเดชานุภาพมาก”

ความหมายนี้ประกอบขึ้นจาก ราช (ธาตุ = รุ่งเรือง) + อ (ปัจจัย) = ราช

หมายความว่า ผู้เป็นพระราชาย่อมมีเดชานุภาพมากกว่าคนทั้งหลาย

2- “ผู้ยังคนทั้งหลายให้ยินดี”

ความหมายนี้ประกอบขึ้นจาก รญฺช (ธาตุ = ยินดี พอใจ) + ณ (ปัจจัย) ลบ ณ ลบ ญฺ แผลง ร เป็น รา = ราช

หมายความว่า เป็นผู้อำนวยความสุขให้ทวยราษฎร์ จนคนทั้งหลายร้องออกมาว่า “ราชา ราชา” (พอใจ พอใจ)

ในที่นี้ “ราช” หมายถึง “ผู้ปกครองบ้านเมือง” ไม่ว่าจะเป็นพระเจ้าแผ่นดินหรือคนสามัญก็ตาม

ทร + ราช = ทรราช  พจน.54 บอกไว้ว่า –

“ทรราช : ผู้ปกครองบ้านเมืองที่ใช้อํานาจตามอําเภอใจ ทําความเดือดร้อนทารุณให้แก่ผู้อยู่ใต้การปกครองของตน. (อังกฤษ. tyrant), เรียกลัทธิเช่นนั้นว่า ทรราชย์ หรือ ระบบทรราชย์. (อังกฤษ. tyranny)”

สรุปว่า –

(1) ถ้าหมายถึงตัวบุคคล เรียกว่า “ทรราช” (tyrant) = ไม่มี ย์

(2) ถ้าหมายถึงลัทธิหรือระบบ หรือการกระทำของบุคคล เรียกว่า “ทรราชย์” (tyranny) = มี ย์ ด้วย

พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปลคำอังกฤษ 2 คำนั้นเป็นบาลี ดังนี้ –

(1) tyrant = อธมฺมิกราช (อะ-ทำ-มิ-กะ-รา-ชะ = ราชาผู้ไร้ธรรม, ราชาอาธรรม์) นิฏฺฐุรปาลก (นิด-ถุ-ระ-ปา-ละ-กะ = ผู้ปกครองจอมโหด)

(2) tyranny = ปชาปีฬน (ปะ-ชา-ปี-ละ-นะ = การบีบคั้นประชาชน, การเบียดเบียนประชาชน) นิฏฺฐุรปาลน (นิด-ถุ-ระ-ปา-ละ-นะ = การปกครองที่กดขี่ทารุณ)

ในคัมภีร์ เมื่อกล่าวถึงบุคคลที่ชั่วช้าเลวทราม มักใช้ศัพท์ว่า “ทุฏฺฐ” (ทุด-ถะ) ประกอบข้างหน้า

นักเรียนบาลีแปล “ทุฏฺฐ” ว่า “ผู้อันโทษประทุษร้ายแล้ว” หมายถึง เสียคน, ทุจริต; ชั่วช้า, โหด, เลวร้าย, เลวทราม (spoilt, corrupt; bad, malignant, wicked)

“ทรราช” ในภาษาไทยนั้นคำบาลีที่ตรงตัวที่สุดก็คือ “ทุฏฺฐราชา” (ทุด-ถะ-รา-ชา) หรือ “ทุฏฐราช” (ทุด-ถะ-ราด) หมายถึง “ผู้บริหารบ้านเมืองที่ชั่วร้าย”

: จงใช้อำนาจบริหารบ้านเมืองให้ผู้คนร้องออกมาว่า “พอใจ พอใจ”

: แต่อย่าใช้อำนาจจนผู้คนพร้อมใจกันร้องว่า “ออกไป ออกไป”

18-3-57

ต้นฉบับ