บรรพชา-อุปสมบท (บาลีวันละคำ 742)

บรรพชา-อุปสมบท

บรรพชา อ่านว่า บัน-พะ-ชา ก็ได้, บับ-พะ-ชา ก็ได้

อุปสมบท อ่านว่า อุ-ปะ-สม-บด ก็ได้, อุบ-ปะ-สม-บด ก็ได้

(ตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554)

“บรรพชา” บาลีเป็น “ปพฺพชฺชา” อ่านว่า ปับ-พัด-ชา

“อุปสมบท” บาลีเป็น “อุปสมฺปทา” อ่านว่า อุ-ปะ-สำ-ปะ-ทา

(1) ปพฺพชฺชา รากศัพท์มาจาก ป (= ทั่ว, ข้างหน้า) + วชฺช (ธาตุ = เว้น) + อ ปัจจัย + อา (ปัจจัยที่ทำให้เป็นอิตถีลิงค์), แผลง ว เป็น พ, ซ้อน พ

: ป > ปพฺ + วชฺช > พชฺช + อ = ปพฺพชฺช + อา = ปพฺพชฺชา

ปพฺพชฺชา แปลตามศัพท์ว่า “เว้นทั่ว” หมายถึง การออกบรรพชา, การถือเพศเป็นนักพรต, การถือเพศเป็นภิกษุ, การทรงเพศสมณะ, การออกบวช (ฝรั่งแปลว่า leaving the world, adopting the ascetic life; state of being a Buddhist friar, taking the (yellow) robe, ordination)

ปพฺพชฺชา สันสกฤตเป็น “ปฺรวฺรชฺยา” ใช้ในภาษาไทยว่า “บรรพชา”

(2) อุปสมบท รากศัพท์มาจาก อุป (= เข้าไป, ใกล้, มั่น) + สํ (= พร้อมกัน, ร่วมกัน) + ปทฺ (ธาตุ = ไป, ถึง) + อ ปัจจัย + อา (ปัจจัยที่ทำให้เป็นอิตถีลิงค์), แปลงนิคหิตที่ สํ เป็น ม

: อุป + สํ = อุปสํ > อุปสมฺ + ปท + อ = อุปสมฺปท + อา = อุปสมฺปทา

อุปสมฺปทา แปลตามศัพท์ว่า “การเข้าถึงพร้อม” หมายถึง การรับ, การได้มา, ความถึงพร้อม, การยอมรับ แต่มีความหมายเฉพาะว่า การบวชเป็นภิกษุ, การอุปสมบท, การได้รับอนุญาตให้เป็นภิกษุ (ฝรั่งแปลว่า taking up the bhikkhuship, higher ordination, admission to the privileges of recognized bhikkhus)

ข้อสังเกต :

(1) คำว่า “ปพฺพชฺชา-บรรพชา” ความหมายเดิมหมายถึงการออกจากการครองเรือนไปสู่ความเป็นผู้ไม่มีบ้านเรือน คือเปลี่ยนเพศจากคฤหัสถ์เป็นนักบวช จะเป็นนักบวชในลัทธิศาสนาใดๆ ก็ตาม

(2) การเข้ามาบวชเป็นภิกษุในระยะแรกแห่งการประกาศพระศาสนา ใช้คำเรียกรวมๆ ว่า “บรรพชาอุปสมบท” ต่อมาเมื่อมีการบวชเป็นสามเณร จึงเรียกการบวชเป็นสามเณรว่า “บรรพชา” และเรียกการบวชเป็นภิกษุว่า “อุปสมบท”

(3) อย่างไรก็ตาม การบวชเป็นภิกษุหรือ “อุปสมบท” ที่พระพุทธองค์ทรงอนุญาตให้กระทำโดยคณะสงฆ์ (อันเป็นแบบแผนที่ใช้อยู่ในปัจจุบัน) ก็จะต้องผ่านขั้นตอนการบวชเป็นสามเณรหรือ “บรรพชา” ก่อนเสมอ (เข้าใจง่ายๆ ว่า บวชเป็นเณรเสร็จแล้วจึงจะบวชเป็นพระต่อไปได้)

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

(1) บรรพชา : (คำนาม) การบวช เช่น บรรพชาเป็นกิจที่ทําได้ยาก, ถ้าใช้เข้าคู่กับคํา อุปสมบท บรรพชา หมายความว่า การบวชเป็นสามเณร อุปสมบท หมายความว่า การบวชเป็นภิกษุ. (คำกริยา) บวช เช่น บรรพชาเป็นสามเณร. (ป. ปพฺพชฺชา; ส. ปฺรวฺรชฺยา).

(2) อุปสมบท : (คำกริยา) บวชเป็นภิกษุ. (ป. อุปสมฺปทา).

นักบวช 3 นะ :

สังฆโสภณะ : บวชเข้ามาทำให้ศาสนางดงาม

สังฆหายนะ : บวชเข้ามาทำให้ศาสนาเสื่อมทราม

สังฆปูรณะ : บวชเข้ามาเป็นอาสาเฝ้าอาราม

—————-

(ตามคำขอของ Patipong Phu-ngamtong)

#บาลีวันละคำ (742)

30-5-57

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย