บรรพบุรุษ (บาลีวันละคำ 744)

บรรพบุรุษ

อ่านว่า บัน-พะ-บุ-หฺรุด

บาลีเป็น “ปุพฺพปุริส” อ่านว่า ปุบ-พะ-ปุ-ริ-สะ

ประกอบด้วย ปุพฺพ + ปุริส

“ปุพฺพ” แปลว่า อดีต, เคยมีมาก่อน, แต่ก่อน, ก่อน (previous, former, before)

“ปุพฺพ” สันสกฤตเป็น “ปูรฺว” ในภาษาไทยใช้ตามบาลีเป็น บุพ– หรือ บุพพ– ก็มี ใช้อิงสันสกฤตโดยแผลงเป็น บรรพ– และเขียนเป็น บรรพ์ (การันต์ที่ พ) ก็มี

“ปุริส” มีรากศัพท์ ดังนี้ –

(1) ปุร (ธาตุ = เต็ม) + อิส ปัจจัย

: ปุร + อิส = ปุริส แปลว่า “ผู้ยังดวงใจของบิดามารดาให้เต็ม”

(2) ปุ (= นรก) + ริส (ธาตุ = เบียดเบียน, กำจัด)

: ปุ + ริส = ปุริส แปลว่า “ผู้เบียดเบียนนรก” คือทำให้นรกว่าง เพราะเกิดมาทำให้บิดามารดาไม่ต้องตกนรกขุมที่ชื่อ “ปุตตะ”

(3) ปุริ (= เบื้องบน) + สี (ธาตุ = อยู่)

: ปุริ + สี > ส = ปุริส แปลว่า “ผู้อยู่ในเบื้องสูง” หมายถึงเป็นหัวหน้า

(4) ปุร (= เบื้องหน้า) + สี (ธาตุ = เป็นไป)

: ปุร + อิ = ปุริ + สี > ส = ปุริส แปลว่า “ผู้เป็นไปในเบื้องหน้า” หมายถึงผู้นำหน้า

(5) ป (= ปกติ) + อุร (= อก) + สี (ธาตุ = นอน)

: ป + อุร = ปุร + อิ = ปุริ + สี > ส = ปุริส แปลว่า “ผู้นอน บน อก โดยปกติ”

“ปุริส” สันสกฤตเป็น “ปุรุษ” ไทยเขียนอิงสันสกฤตเป็น “บุรุษ”

ปุพฺพ + ปุริส = ปุพฺพปุริส > บรรพบุรุษ

พจน.54 บอกไว้ว่า –

“บรรพบุรุษ : (คำนาม) ผู้เป็นต้นวงศ์ตระกูลซึ่งมีผู้สืบสายโลหิตมา, บุคคลที่นับตั้งแต่ปู่ย่าตายายขึ้นไป”

พจนานุกรม สอ เสถบุตร แปล “บรรพบุรุษ” เป็นภาษาอังกฤษว่า a primogenitor, an ancestor, a forefather

พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปลภาษาอังกฤษทั้ง 3 คำนั้นเป็นบาลีว่า

(1) อาทิปุริส (อา-ทิ-ปุ-ริ-สะ) = คนที่เป็นต้นเดิม

(2) ปุพฺพปุริส (ปุบ-พะ-)= คนที่มีมาก่อน (ตรงกันกับ “บรรพบุรุษ” ในภาษาไทย)

(3) มูลปุริส (มู-ละ-) = คนที่เป็นรากเหง้า

: เรามาจากไหน ก็สำคัญ

: แต่เราจะไปไหน สำคัญกว่า

#บาลีวันละคำ (744)

1-6-57

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย