องครักษ์ (บาลีวันละคำ 1,414)

องครักษ์

อ่านว่า อง-คะ-รัก

ประกอบด้วย องค + รักษ์

(๑) “องค”

บาลีเป็น “องฺค” (อัง-คะ) รากศัพท์มาจาก องฺคฺ (ธาตุ = ไป, ถึง, เป็นไป; รู้) + อ ปัจจัย

: องฺคฺ + อ = องค แปลตามศัพท์ว่า (1) “ร่างที่เดินได้” (2) “เหตุเป็นเครื่องรู้ที่เกิด” คือทำให้รู้ต้นกำเนิด (3) “ส่วนอันเขารู้ว่าเป็นอวัยวะ”

“องฺค” ในบาลีหมายถึง ส่วนของร่างกาย, แขนขา, ชิ้นส่วน, ส่วนประกอบ, เหตุ, เครื่องหมาย (part of the body, a limb, part, member, cause, reason, status symbol); ส่วนประกอบของทั้งหมด หรือของระบบ หรือขององค์ (a constituent part of a whole or system or collection)

องฺค ใช้ในภาษาไทยว่า “องค์” หมายถึง ตัว, ตัวบุคคล, เป็นคำราชาศัพท์ใช้เป็นลักษณนามเรียกเจ้านาย เช่น หม่อมเจ้าองค์นี้ไม่ทรงถือองค์ และเป็นลักษณนามใช้เรียกภิกษุสามเณรอย่างเป็นภาษาปาก เช่น พระภิกษุ 2 องค์ สามเณร 1 องค์ (ภาษาที่ถูกต้องเรียกภิกษุสามเณรว่า “รูป”)

(๒) “รักษ์”

บาลีเป็น “รกฺข” (รัก-ขะ) รากศัพท์มาจาก รกฺขฺ (ธาตุ = ดูแล, รักษา) + อ ปัจจัย

: รกฺขฺ + อ = รกฺข แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ดูแล” “ผู้รักษา”

ในบาลีมีคำว่า “รกฺขก” (รัก-ขะ-กะ) อีกคำหนึ่ง รากศัพท์มาจาก รกฺขฺ + อ + ก ปัจจัย หรือบางทีเรียก “ก สกรรถ” (กะ สะ-กัด) คือลง ก ปัจจัยความหมายเท่าเดิม

รกฺข > รกฺขก มีความหมายดังนี้ –

(1) คุ้มครอง, ป้องกัน, ระมัดระวัง, เอาใจใส่ (guarding, protecting, watching, taking care)

(2) ปฏิบัติ, รักษา (observing, keeping)

(3) ผู้เพาะปลูก (สติปัญญา) (a cultivator)

(4) ทหารยาม (a sentry, guard, guardian)

รกฺข รกฺขก สันสกฤตเป็น รกฺษ รกฺษก

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้ –

(สะกดตามต้นฉบับ)

(1) รกฺษ : (คำนาม) การรักษา, การคุ้มครอง-ป้องกัน; เท่าหรืออังคาร; preserving, protecting; ashes.

(2) รกฺษก : (คำนาม) ผู้คุ้มครอง-ป้องกัน-หรือปกครอง; ผู้รักษาการ, ยาม; a guardian, a protector, a watchman, a guard.

องฺค + รกฺข = องฺครกฺข > องครักษ์ แปลตามศัพท์ว่า “ผู้คุ้มครองตัวบุคคล”

“องครักษ์” ตรงกับคำอังกฤษว่า bodyguard

พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปล bodyguard เป็นบาลีว่า –

(1) aṇīkaṭṭha อณีกฏฺฐ (อะ-นี-กัด-ถะ) = ผู้ปฏิบัติงานในกองทัพ, ผู้ทำหน้าที่ทางทหาร

(2) aṅgarakkhaka องฺครกฺขก (อัง-คะ-รัก-ขะ-กะ) = ผู้คุ้มครองตัวบุคคล

พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปล bodyguard ว่า “องฺครกฺขก” ตรงกับที่ภาษาไทยใช้ว่า “องครักษ์”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“องครักษ์ : (คำนาม) ผู้ทําหน้าที่ให้ความคุ้มครองป้องกัน เช่น องครักษ์นักการเมือง.”

: ร้อยพันผู้สามิภักดิ์ เป็นองครักษ์ได้แค่ชาตินี้

: หนึ่งกุศลผลบุญบารมี ตามเป็นองครักษ์ถึงชาติหน้า

15-4-59

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย