โคจรคาม (บาลีวันละคำ 1,426)

โคจรคาม

อ่านว่า โค-จะ-ระ-คาม

ประกอบด้วย โคจร + คาม

(๑) “โคจร”

บาลีอ่านว่า โค-จะ-ระ รากศัพท์ประกอบด้วย โค + จรฺ (ธาตุ = เที่ยวไป)

“โค” ในภาษาบาลีมีความหมายหลายอย่าง กล่าวคือ วัว, แผ่นดิน, ดวงอาทิตย์, อินทรีย์ ( = เครื่องรับอารมณ์ที่มากระทบ เช่น ตา + สิ่งที่ตาเห็น)

: โค + จรฺ = โคจร แปลตามศัพท์ว่า –

(1) “ที่เป็นที่เที่ยวไปแห่งโค” ความหมายเดิมคือท้องทุ่งสำหรับต้อนโคไปหากิน แล้วขยายไปเป็นทุ่งหญ้าสำหรับเลี้ยงสัตว์ทั่วไป และเป็นสำนวนหมายถึง “ออกไปเที่ยวหากิน” (มักใช้กับสัตว์)

(2) “การท่องเที่ยวไปบนแผ่นดิน” หมายถึง การเดินทางเคลื่อนที่ไปเรื่อยๆ

ความหมายนี้บางตำราว่าหมายถึง “การเดินทางของดวงอาทิตย์” : โค = ดวงอาทิตย์

(3) “ที่เหมือนกับที่ท่องเที่ยวไปแห่งโค” คือสถานที่เที่ยวบิณฑบาตของภิกษุ (เปรียบเหมือนสถานที่ซึ่งโคไปเที่ยวหากิน)

(4) “ที่เป็นที่เที่ยวไปแห่งอินทรีย์” คือรูป เสียง กลิ่น รส เป็นต้น อันรวมเรียกว่า “อารมณ์”

สรุปว่า “โคจร” หมายถึง อาหาร = การหากิน, การเดินทาง, สถานที่อันควรไป และ อารมณ์

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกความหมายของ “โคจร” ไว้ว่า –

(1) (คำนาม) อารมณ์ เช่น มีพุทธานุสติเป็นโคจร

(2) (คำกริยา) เดินไปตามวิถี เช่น ดวงอาทิตย์โคจร ดวงจันทร์โคจรรอบโลก

(3) (คำกริยา) เที่ยว เช่น โคจรมาพบกัน

(4) คํานี้โดยมากใช้แก่ดาวนพเคราะห์, เมื่อว่าเฉพาะทางที่พระอาทิตย์โคจร มีจุดสุดอยู่ 6 แห่งที่อยู่ตรงข้ามกันเป็นคู่ ๆ คือ ครีษมายัน กับ เหมายัน คู่หนึ่ง, วสันตวิษุวัต กับ ศารทวิษุวัต คู่หนึ่ง, พสุสงกรานต์ 2 แห่ง คู่หนึ่ง. (ป., ส. โคจร ว่า การเที่ยวไปของดวงอาทิตย์)

(๒) “คาม”

บาลีอ่านว่า คา-มะ รากศัพท์มาจาก –

(1) คสฺ (ธาตุ = กิน, มัวเมา) + ม ปัจจัย, ลบ สฺ ที่สุดธาตุ (คสฺ > ค), ทีฆะ อะ ที่ ค-(สฺ) เป็น อา

: คสฺ + ม = คสม > คม > คาม แปลตามศัพท์ว่า (๑) “ที่เป็นที่กินอยู่แห่งชาวบ้าน” (๒) “ที่เป็นที่มัวเมาด้วยกามคุณ”

(2) คา (ธาตุ = ส่งเสียง) + ม ปัจจัย

: คา + ม = คาม แปลตามศัพท์ว่า “ที่เป็นที่ส่งเสียงแห่งชาวบ้าน”

(3) คมฺ (ธาตุ = ไป) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, ทีฆะ อะ ที่ ค-(มฺ) เป็น อา

: คมฺ + ณ = คมณ > คม > คาม แปลตามศัพท์ว่า (๑) “ที่เป็นที่ไปแห่งผู้คน” (๒) “ที่อันผู้ต้องการวัตถุต่างๆ ต้องไป”

“คาม” ในบาลีหมายถึง หมู่บ้าน, หมู่บ้านเล็กๆ, สถานที่ที่อาศัยอยู่ได้, หมู่บ้านซึ่งมีอาณาเขตเป็นส่วนสัดแยกจากท้องที่รอบๆ (a collection of houses, a hamlet, a parish or village having boundaries & distinct from the surrounding country)

มีคำที่คล้ายกับ “คาม” อีกคำหนึ่ง คือ “เคห” (เค-หะ) นักเรียนบาลีแปลกันว่า บ้าน, เรือน แต่ 2 คำนี้ความหมายแตกต่างกัน

“เคห” หมายถึงบ้านเป็นหลังๆ คือบ้านแต่ละหลัง หรือคำเก่าเรียกว่า “หลังคาเรือน”

“คาม” หมายถึง หมู่บ้าน คือเคหะหรือเรือนหลายๆ หลังรวมกัน

พอจะเทียบคำฝรั่งได้ว่า

– เคหะ = house

– คาม = home

โคจร + คาม = โคจรคาม แปลตามศัพท์ว่า “หมู่บ้านเป็นที่หากิน” หมายถึง หมู่บ้านที่ภิกษุเที่ยวไปบิณฑบาต (a village for the supply of food for the bhikkhus)

ในภาษาไทย พจน.54 บอกไว้ว่า –

“โคจรคาม : (คำนาม) หมู่บ้านที่ภิกษุไปบิณฑบาตเสมอ.”

“โคจรคาม” ถ้าใช้กับการดำรงชีพของสัตว์ หมายถึงแหล่งที่สัตว์ไปหากิน ถ้าใช้กับวิถีชีวิตของผู้คนก็หมายถึงที่ทำมาหากินหรือแหล่งประกอบอาชีพ

: ทำอะไรจึงจะอยู่รอด

: ไม่สำคัญเท่า-จะอยู่รอดไปทำอะไร

27-4-59

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย