บริขาร (บาลีวันละคำ 1,457)

บริขาร

อ่านว่า บอ-ริ-ขาน

บาลีเป็น “ปริกฺขาร” อ่านว่า ปะ-ริก-ขา-ระ

“ปริกฺขาร” รากศัพท์มาจาก ปริ (คำอุปสรรค = รอบ) + กรฺ (ธาตุ = ทำ) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, ยืดเสียง อะ ที่ ก-(รฺ) เป็น อา (กรฺ > การ), แปลง ก เป็น ข (กรฺ > ขรฺ), ซ้อน กฺ

: ปริ + กฺ + กรฺ = ปริกฺกร + ณ = ปริกฺกรณ > ปริกฺกร > ปริกฺการ > ปริกฺขาร แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งอันเขาจัดทำไว้โดยรอบ”

ผู้จัดทำพจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปลความหมายของ “ปริกฺขาร” ว่า “all that belongs to anything” (อะไรก็ตามซึ่งเป็นของสิ่งใดสิ่งหนึ่ง)

“ปริกฺขาร” หมายถึง –

(1) สิ่งจำเป็น, เครื่องอุปกรณ์, เครื่องประกอบ, เครื่องมือ, เครื่องช่วย (requisite, accessory, equipment, utensil, apparatus)

(2) “ของที่จำเป็นหนึ่งชุด” ของพระภิกษุในพระพุทธศาสนา และประกอบด้วยปัจจัย 4 อย่าง คือ จีวร, บิณฑบาต, ที่นั่งและที่นอน, เภสัชสำหรับบำบัดความป่วยไข้ (“set of necessaries” of a Buddhist monk & comprises the 4 indispensable instruments of a mendicant, i. e. robe, alms-bowl, seat & bed, medicine as help in illness)

(3) บริขาร 8 คือ ไตรจีวร, บาตร, มีดโกน, กล่องเข็ม, ประคดเอว, ผ้ากรองน้ำ (the 8 requirements : the 3 robes, the bowl, a razor, a needle, the girdle, a water-strainer)

“ปริกฺขาร” ใช้ในภาษาไทยเป็น “บริขาร”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“บริขาร : (คำนาม). เครื่องใช้สอยของพระภิกษุในพระพุทธศาสนา มี ๘ อย่าง คือ สบง จีวร สังฆาฏิ บาตร มีดโกนหรือมีดตัดเล็บ เข็ม ประคดเอว กระบอกกรองนํ้า (ธมกรก) เรียกว่า อัฐบริขาร, สมณบริขาร ก็เรียก. (ป. ปริกฺขาร).”

ประมวลความจากพจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ.ปยุตฺโต ได้ความว่า –

บริขาร : ของใช้ส่วนตัวของพระ, เครื่องใช้สอยประจำตัวของภิกษุ; บริขารที่จำเป็นแท้จริง คือ บาตร และจีวร ซึ่งต้องมีพร้อมก่อนจึงจะอุปสมบทได้ แต่ได้ยึดถือกันสืบมาให้มีบริขาร ๘ (อัฐบริขาร) คือ ไตรจีวร (สังฆาฏิ อุตราสงค์ อันตรวาสก) บาตร มีดเล็ก เข็ม ประคดเอว ผ้ากรองน้ำ

ท่านผู้บรรลุธรรมเป็นพระปัจเจกพุทธเจ้า มีบริขาร ๘ เกิดขึ้นเองพร้อมกับการหายไปของเพศคฤหัสถ์ พระสาวกในยุคต้นพุทธกาลก็มีบริขาร ๘ เกิดขึ้นเองเมื่อได้รับอุปสมบทเป็นเอหิภิกขุ

ภิกษุผู้สันโดษในพระพุทธศาสนา ซึ่งเบาตัว จะไปไหนเมื่อใดก็ได้ตามปรารถนาดังนกที่มีแต่ปีกจะบินไปไหนเมื่อใดได้ดังใจนั้น คือท่านที่มีเพียงบริขาร ๘ เท่านั้น

: คนฉลาด มีบริขารไว้เพื่ออำนวยความสะดวกในการทำบุญกุศล

: คนเขลา มีบริขารไว้เพื่อห่วงกังวลจนทำความดีไม่สะดวก

29-5-59

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย