ปัญจวัคคีย์ (บาลีวันละคำ 1,506)

ปัญจวัคคีย์

อ่านว่า ปัน-จะ-วัก-คี

ประกอบด้วย ปัญจ + วัคคีย์

(๑) “ปัญจ”

บาลีเขียน “ปญฺจ” (ปัน-จะ) แปลว่า ห้า (จำนวน 5) ภาษาไวยากรณ์เรียกว่า “ปกติสังขยา” คือคำบอกจำนวนของสิ่งที่นับ คู่กับ “ปูรณสังขยา” คือคำบอกเฉพาะลำดับของสิ่งที่นับ

แวะหาความรู้ :

“ปกติสังขยา” เช่นพูดว่า “ปญฺจ  ชนา” = คน 5 คน (รวมหมดทั้ง 5 คน)

“ปูรณสังขยา” เช่นพูดว่า “ปญฺจโม  ชโน” = คนที่ 5 (เฉพาะคนที่ 5 คนเดียว)

“ปญฺจโม” ศัพท์เดิม “ปญฺจม” ก็คือ ปญฺจ + ม (มะ ปัจจัย)

“ม” ปัจจัยใช้ประกอบเข้าข้างท้ายศัพท์ปกติสังขยาทำให้เป็นปูรณสังขยา

“ปญฺจม” ก็คือที่เราเอามาใช้ในภาษาไทยว่า “เบญจม” (เบน-จะ-มะ)

ปญฺจ เป็น ปกติสังขยา

ปญฺจม เป็น ปูรณสังขยา

เทียบคำอังกฤษอาจช่วยให้เข้าใจง่ายขึ้น >

one two three  (1 2 3) เป็น ปกติสังขยา

first second third (ที่1 ที่ 2 ที่ 3) เป็น ปูรณสังขยา

ปญฺจ (five) เป็น ปกติสังขยา

ปญฺจม (fifth) เป็น ปูรณสังขยา

(๒) “วัคคีย์”

บาลีเป็น “วคฺคิย” (วัก-คิ-ยะ) ประกอบด้วย วคฺค + อิย ปัจจัย

“วคฺค” (วัก-คะ) รากศัพท์มาจาก –

1) วชฺชฺ (ธาตุ = เว้น, ยกเว้น) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, แปลง ชฺช ที่ (ว)-ชฺช เป็น คฺค

: วชฺช + ณ = วชฺชณ > วชฺช > วคฺค แปลตามศัพท์ว่า “หมู่ที่เว้นสิ่งที่มีกำเนิดไม่เหมือนกัน” (คืออะไรที่ไม่เหมือนกันก็ไม่นับเข้าพวกด้วย)

2) วชฺ (ธาตุ = ถึง) + ค ปัจจัย, แปลง ชฺ ที่ (ว)-ชฺ เป็น คฺ

: วชฺ + ค = วชฺค > วคฺค แปลตามศัพท์ว่า “หมู่ที่ถึงการรวมกัน”

“วคฺค” ในบาลีใช้ในความหมายว่า –

(1) หมู่, ส่วนหรือตอน, กลุ่ม, พวก (a company, section, group, party)

(2) วรรค, ตอน หรือบทของหนังสือ (a section or chapter of a canonical book)

ในภาษาไทย เอาคำว่า “วคฺค” มาใช้อิงรูปสันสกฤตเป็น “พรรค”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“พรรค, พรรค-, พรรค์ : (คำนาม) หมู่คนที่เข้ารวมกันเป็นพวกเป็นฝ่าย เช่น พรรคการเมือง, พวก เช่น คนพรรค์นั้น. (ส. วรฺค; ป. วคฺค).”

วคฺค + อิย = วคฺคิย แปลตามศัพท์ว่า “นับเนื่องในหมู่” หมายถึง เป็นพวก, เป็นกลุ่ม, เป็นหมู่ (belonging to a group, forming a company, a party of)

ปญฺจ + วคฺคิย = ปญฺจวคฺคิย > ปัญจวัคคีย์ แปลตามศัพท์ว่า “ผู้นับเนื่องในหมู่ห้าคน”

พจน.54 บอกไว้ว่า –

“ปัญจวัคคีย์ : (คำนาม) พวก ๕ คน เป็นคําเรียกพระสงฆ์ ๕ รูป มีพระอัญญาโกณฑัญญะเป็นต้น ที่ตามพระพุทธเจ้าออกบวช และได้เป็นพระอรหันต์ก่อนพวกอื่น. (ป.).”

พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ.ปยุตฺโต บอกไว้ว่า –

“ปัญจวัคคีย์ : พระพวก ๕ คือ อัญญาโกณฑัญญะ วัปปะ ภัททิยะ มหานาม อัสสชิ เป็นพระอรหันตสาวกรุ่นแรกของพระพุทธเจ้า”

………….

พระ “ปัญจวัคคีย์” ได้ฟังธรรมครั้งแรก (ปฐมเทศนา) ของพระพุทธเจ้าเมื่อวันเพ็ญเดือนอาสาฬหะ (ขึ้น 15 ค่ำ เดือน 8)

เมื่อจบพระธรรมเทศนา ท่านอัญญาโกณฑัญญะผู้เดียวได้บรรลุธรรมเป็นพระโสดาบัน และทูลขออุปสมบทเป็นพระอริยสงฆ์องค์แรก (ปฐมสาวก) ในพระพุทธศาสนา

: หนึ่งความดีที่คนเดียวทำ

: ดีกว่าร้อยความระยำที่รวมหัวกันทำเป็นพรรค

19-7-59

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย