เศวต -เสวก (บาลีวันละคำ 1,553)
เศวต –เสวก
เหตุที่มีผู้อ่าน “เสวก” ว่า สะ-เหฺวก
“เศวต” เป็นรูปคำสันสกฤตว่า “เศฺวต” (โปรดสังเกต มีจุดใต้ ศฺ นั่นคือ ศฺว อ่านควบกัน)
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า –
“เศฺวต : (คำคุณศัพท์) ‘เศวต,’ ขาว, เผือก; white; – (คำนาม) สีขาว; white colour.”
“เศฺวต” ในภาษาไทยเขียนเป็น “เศวต” (ไม่มีจุดใต้ ศ)
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“เศวต, เศวต– [สะเหฺวด, สะเหฺวดตะ-] : (คำนาม) สีขาว. (ส.; ป. เสต).”
ตามพจนานุกรมฯ “เศวต” อ่านว่า สะ-เหฺวด ถ้ามีคำอื่นมาสมาสข้างท้าย อ่านว่า สะ-เหฺวด-ตะ- เช่น “เศวตฉัตร” อ่านว่า สะ-เหฺวด-ตะ-ฉัด (ไม่ใช่ สะ-เหฺวด-ฉัด)
ในบทกลอน เมื่อต้องการให้มีเสียงรับสัมผัส กวีจึงแปลงเสียง สะ-เหฺวด เป็น สะ-เหฺวก เช่นในเรื่องพระอภัยมณี มีกลอนตอนหนึ่งว่า
……………………………
……………………………
……………………………
พระภูธรออกนั่งยังพระโรง
สถิตแท่นอดิเรกเศวกฉัตร
เนาวรัตน์บัลลังก์ที่นั่งโถง
……………………………
……………………………
(พระอภัยมณี ฉบับพิมพ์ภาคจบบริบูรณ์
ตอนที่ ๑๒๐ สุดสาครกลับเมืองลังกา)
……….
คำว่า “เศวกฉัตร” (อ่านว่า สะ-เหฺวก-กะ-ฉัด) คำเดิมก็คือ “เศวตฉัตร” นั่นเอง แต่เพื่อต้องการจะให้รับสัมผัสกับคำว่า …อดิเรก… กวีจึงแก้ “เศวต..” เป็น “เศวก..” ( ..อดิเรก..กับ ..เศวก..เสียงรับกัน)
ผู้รู้ท่านว่า เพราะ “เศวต..” (สะ-เหฺวด-) กลายเป็น “เศวก..” (สะ-เหฺวก-) นี่เอง เมื่อคนทั้งหลายเห็นคำว่า “เสวก” จึงไม่รั้งรอที่จะอ่านว่า สะ-เหฺวก ทันที
อนึ่ง มีคำเทียบอีกคำหนึ่ง คือ “เอนก” ซึ่งเป็นคำที่เขียนผิดมาจาก “อเนก”
เมื่อ “เอนก” (ย้ำ-เขียนผิด) อ่านว่า อะ-เหฺนก ก็จึงแน่ใจยิ่งขึ้นว่า “เสวก” ต้องอ่านว่า สะ-เหฺวก โดยปราศจากข้อสงสัย :
“เอนก” อ่านว่า อะ-เหฺนก
“เสวก” อ่านว่า สะ-เหฺวก
คำที่สะกดว่า “เสวก” บาลีอ่านว่า เส-วะ-กะ รากศัพท์มาจาก เสวฺ (ธาตุ = คบหา, เสพ) + ณฺวุ ปัจจัย, แปลง ณฺวุ เป็น “อก” (อะ-กะ)
: เสว + ณฺวุ > อก = เสวก แปลตามศัพท์ว่า “ผู้เสพคุ้น” (คือสนิทสนมใกล้ชิดพระราชา)
“เสว” (เส-วะ) คำกริยาเป็น “เสวติ” (เส-วะ-ติ) มีความหมายว่า รับใช้, คบหาสมาคม, ซ่องเสพ, หันไปหา (to serve, associate with, resort to)
คำอังกฤษว่า serve ก็คือที่เราพูดทับศัพท์ว่า “เสิร์ฟ” หรือที่คำไทยพูดว่า “บริการ” นั่นเอง
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “เสวก” ว่า serving, following; a servant, dependent (เสวก, สาวก; ผู้รับใช้, ผู้พึ่งพาอาศัย)
ในภาษาไทย “เสวก” อ่านว่า เส-วก (ไม่ใช่ สะ-เหฺวก) พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“เสวก : (คำนาม) ข้าราชการในราชสำนัก. (ป.; ส. เสวก ว่า คนใช้).”
ในภาษาบาลี คำว่า “เสวก” ใช้ในฐานะ 2 อย่าง คือ –
(1) คนรับใช้ประจำตัว
(2) ข้าราชบริพาร หรือข้าราชสำนัก ในความหมายว่า “ผู้ใกล้ชิดพระราชา”
ในคัมภีร์อรรถกถาจัด “เสวก” ไว้ในกลุ่ม “ราชภัฏ”
“ราชภัฏ” คือบุคคลที่เรียกว่า “ข้าราชการ” แต่ “เสวก” หมายเอาเฉพาะข้าราชการที่เป็นข้าราชบริพาร หรือข้าราชสำนักเท่านั้น
คำว่า “เสวก” ในภาษาไทยใช้ประกอบยศข้าราชการในพระราชสำนักสมัยสมบูรณาญาสิทธิราชย์ เช่น
– มหาเสวกตรี พระยาอนุศาสน์จิตรกร (จันทร์ จิตรกร)
– มหาเสวกเอก พระยาบุรุษรัตนราชพัลลภ (นพ ไกรฤกษ์)
ผู้เขียนบาลีวันละคำเคยได้ยินผู้ประกาศบางท่านทางสื่อวิทยุ-โทรทัศน์ออกเสียงยศ “มหาเสวกตรี” ว่า มะ-หา-สะ-เหฺวก-ตฺรี อย่างเต็มปากเต็มคำ!
ปัญหา :
ผู้ที่มีชื่อเขียนว่า “เสวก” มีปัญหาว่า ต้องการให้มีความหมายอย่างไร และจะให้อ่านอย่างไร
ถ้าต้องการให้มีความหมายว่า white แต่ให้อ่านว่า เส-วก ก็ผิด
ถ้าต้องการให้มีความหมายว่า serving แต่ให้อ่านว่า สะ-เหฺวก ก็ผิด
………….
: ทำผิดเพราะไม่รู้ ถือว่าบกพร่องโดยสุจริต
: แต่รู้แล้วยังทำผิด คือทุจริตโดยตรง
—————
(อันเนื่องมาจากคำปรารภของ อนุสรณ์ มีสุข)
4-9-59