สุบิน (บาลีวันละคำ 1,559)

สุบิน

อ่านว่า สุ-บิน

“สุบิน”บาลีเป็น “สุปิน” (สุ-ปิ-นะ) รากศัพท์มาจาก สุปฺ (ธาตุ = นอนหลับ) + อิน ปัจจัย

: สุปฺ + อิน = สุปิน แปลตามศัพท์ว่า (1) “การนอนหลับ” (2) “ภาวะเป็นเหตุนอนหลับ”

แม้ว่าคำแปลตามศัพท์จะเกี่ยวกับ “นอนหลับ” แต่โดยปกติ “สุปิน” ที่พบในคัมภีร์บาลีมักใช้ในความหมายว่า ความฝัน เป็นพื้น

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “สุปิน” ว่า dream, vision (ความฝัน, จินตนาการ)

บาลี “สุปิน” สันสกฤตเป็น “สฺวปฺน” รูปศัพท์แบบนี้คงไม่ประทับใจคนไทย เราจึงไม่ใช้

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน มี 2 ศัพท์ที่สะกดคล้ายกัน คือ “สฺวปน” (ไม่มีจุดใต้ ป) และ “สฺวปฺน” (มีจุดใต้ ปฺ) บอกไว้ดังนี้ –

(1) สฺวปน : (คำนาม) นิทรา, การหลับ, การนอน; sleep, sleeping.

(2) สฺวปฺน : (คำนาม) นิทรา; การฝัน; sleep; dreaming; a dream.

โปรดสังเกตว่า คำหมายเลข (1) “สฺวปน” (ไม่มีจุดใต้ ป) ให้ความหมายเฉพาะการนอนหลับ ไม่หมายถึงการฝัน แต่คำหมายเลข (2) “สฺวปฺน” (มีจุดใต้ ปฺ) ให้ความหมายทั้งการนอนหลับและการฝัน

ในภาษาไทย “สุปิน” แผลง ป เป็น บ ตามหลักนิยม ใช้เป็น “สุบิน”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“สุบิน : (คำนาม) ความฝัน, ราชาศัพท์ใช้ว่า พระสุบิน. (ป. สุปิน).”

ในภาษาไทย “สุบิน” ใช้ในความหมายว่า ความฝัน อย่างเดียว

………….

ในคัมภีร์ (เช่น สมันตปาสาทิกา อรรถกถาพระวินัยปิฎกเป็นต้น) ท่านแสดงสาเหตุที่ทำให้ฝันว่ามี 4 อย่าง ดังนี้ –

(1) ธาตุกฺโขภโต = ธาตุในร่างกายแปรปรวนไปไม่เป็นปกติ

(2) อนุภูตปุพฺพโต = เคยเห็นเคยเป็นมาก่อน จิตหน่วงเหนี่ยวเรื่องนั้นมาเป็นอารมณ์

(3) เทวโตปสํหารโต = เทพยดานำเรื่องราวนั้นๆ เข้ามาสื่อสาร

(4) ปุพฺพนิมิตฺตโต = มีเหตุสำแดงให้ปรากฏว่าจะมีเรื่องอย่างใดอย่างหนึ่งเกิดขึ้น

ไทยเจ้าบทเจ้ากลอนเอามาเรียงลำดับเสียใหม่ พูดให้คล้องจองกันดังนี้ –

(1) บุพนิมิต

(2) จิตนิวรณ์

(3) เทพสังหรณ์

(4) ธาตุพิการ

อนึ่ง ในคัมภีร์ท่านว่า –

ฝันเพราะบุพนิมิต เชื่อได้แท้

ฝันเพราะเทพสังหรณ์ เชื่อได้บ้างไม่ได้บ้าง

ฝันเพราะจิตนิวรณ์และธาตุพิการ เชื่อไม่ได้เลย

………….

: คนกล้า ไม่กลัวที่จะทำความฝันให้เป็นความจริง

: คนกลัว มัวเกรงกริ่ง ไม่กล้าทำความจริงแม้ในความฝัน

10-9-59

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย