ยุติธรรม (บาลีวันละคำ 1,684)

ยุติธรรม

อ่านว่า ยุด-ติ-ทำ

ประกอบด้วย ยุติ + ธรรม

(๑) “ยุติ”

บาลีเป็น “ยุตฺติ” (ต 2 ตัว มีจุดใต้ ต ตัวหน้า) อ่านว่า ยุด-ติ รากศัพท์มาจาก ยุชฺ (ธาตุ = ประกอบ) + ต ปัจจัย, แปลงที่สุดธาตุ (คือ ชฺ) กับ ต เป็น ตฺต + อิ ปัจจัย

: ยุชฺ + ต = ยุชต > ยุตฺต + อิ = ยุตฺติ แปลตามศัพท์ว่า “ประกอบแล้ว”

“ยุตฺติ” ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –

(1) การประยุกต์, การใช้ (application, use)

(2) ความเหมาะสม (fitness)

(3) (ความหมายทางตรรกศาสตร์) ความเหมาะสม, การแปลความที่ถูกต้อง, ความถูกต้องแห่งความหมาย ([logical] fitness, right construction, correctness of meaning)

(4) กลอุบาย, วิธีกระทำ, การปฏิบัติ (trick, device, practice)

บาลี “ยุตฺติ” ใช้ในภาษาไทยเป็น “ยุติ” (ตัด ต ออกตัวหนึ่ง)

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกความหมายในภาษาไทยไว้ว่า –

(1) ยุติ– ๑ : (คำกริยา) ชอบ, ถูกต้อง. (ป. ยุตฺติ; ส. ยุกฺติ).

(2) ยุติ ๒ : (คำกริยา) ตกลง, จบ, เลิก, เช่น เรื่องนี้ยุติแล้ว ไม่ต้องพิจารณาอีกต่อไป.

โปรดสังเกตว่า “ยุติ” ที่หมายถึง ชอบ, ถูกต้อง นั้น พจนานุกรมฯ เขียน “ยุติ-” (มีขีดท้าย) นั่นคือ ต้องมีคำอื่นมาสมาสข้างท้าย เช่นในที่นี้คือ ยุติ + ธรรม = ยุติธรรม

(๒) “ธรรม”

บาลีเป็น “ธมฺม” (ทำ-มะ) รากศัพท์มาจาก ธรฺ (ธาตุ = ทรงไว้) + รมฺม (ปัจจัย) ลบ รฺ ที่สุดธาตุ (ธรฺ > ธ) และ ร ต้นปัจจัย (รมฺม > มฺม)

: ธรฺ > ธ + รมฺม > มฺม : ธ + มฺม = ธมฺม (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า –

(1) “กรรมที่ทรงไว้ซึ่งความดีทุกอย่าง” (หมายถึงบุญ)

(2) “สภาวะที่ทรงผู้ดำรงตนไว้มิให้ตกไปในอบายและวัฏทุกข์” (หมายถึงคุณธรรมทั่วไปตลอดจนถึงโลกุตรธรรม)

(3) “สภาวะที่ทรงไว้ซึ่งสัตว์ผู้บรรลุมรรคเป็นต้นมิให้ตกไปในอบาย” (หมายถึงโลกุตรธรรม คือมรรคผล)

(4) “สภาวะที่ทรงลักษณะของตนไว้ หรืออันปัจจัยทั้งหลายทรงไว้” (หมายถึงสภาพหรือสัจธรรมทั่วไป)

(5) “สภาวะอันพระอริยะมีโสดาบันเป็นต้นทรงไว้ ปุถุชนทรงไว้ไม่ได้” (หมายถึงโลกุตรธรรม คือมรรคผล)

คำแปลตามศัพท์ที่เป็นกลางๆ “ธมฺม” คือ “สภาพที่ทรงไว้”

“ธมฺม” สันสกฤตเป็น “ธรฺม” เราเขียนอิงสันสกฤตเป็น “ธรรม”

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกความหมายของ “ธรรม” ไว้ดังนี้ –

(1) คุณความดี เช่น เป็นคนมีธรรมะ เป็นคนมีศีลมีธรรม

(2) คําสั่งสอนในศาสนา เช่น แสดงธรรม ฟังธรรม ธรรมะของพระพุทธเจ้า

(3) หลักประพฤติปฏิบัติในศาสนา เช่น ปฏิบัติธรรม ประพฤติธรรม

(4) ความจริง เช่น ได้ดวงตาเห็นธรรม

(5) ความยุติธรรม, ความถูกต้อง, เช่น ความเป็นธรรมในสังคม

(6) กฎ, กฎเกณฑ์, เช่น ธรรมะแห่งหมู่คณะ

(7) กฎหมาย เช่น ธรรมะระหว่างประเทศ

(8) สิ่งของ เช่น เครื่องไทยธรรม

ในที่นี้ “ธรรม” มีความหมายตามข้อ (5) ความยุติธรรม, ความถูกต้อง

ยุตฺติ + ธมฺม = ยุตฺติธมฺม > ยุติธรรม แปลตามศัพท์ว่า “ธรรมคือความถูกต้อง”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกความหมายในภาษาไทยไว้ว่า –

“ยุติธรรม : (คำนาม) ความเที่ยงธรรม, ความชอบธรรม, ความชอบด้วยเหตุผล, เช่น ศาลย่อมทรงไว้ซึ่งความยุติธรรม; ชื่อกระทรวงที่มีอํานาจหน้าที่เกี่ยวกับการศาลยุติธรรม แต่ไม่รวมถึงการพิจารณาพิพากษาอรรถคดี. (คำวิเศษณ์) เที่ยงธรรม, ไม่เอนเอียงเข้าข้างใดข้างหนึ่ง, ชอบด้วยเหตุผล, เช่น ราคายุติธรรม กรรมการตัดสินอย่างยุติธรรม.”

พจนานุกรม สอ เสถบุตร แปลคำว่า “ยุติธรรม” เป็นอังกฤษว่า justice, fair, impartiality.

พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปลคำอังกฤษทั้ง 3 คำเป็นบาลีดังนี้ –

๑ justice :

(1) yutti ยุตฺติ (ยุด-ติ) = ถูกต้อง, เที่ยงธรรม

(2) ñāya ญาย (ยา-ยะ) = เหมาะสม, ถูกต้อง

๒ fair:

(1) suci สุจิ (สุ-จิ) = ใสสะอาด

(2) dhammika ธมฺมิก (ทำ-มิ-กะ) = ชอบธรรม, เป็นธรรม

(3) nimmala นิมฺมล (นิม-มะ-ละ) = ไม่มัวหมอง, ไม่สกปรก

(4) visada วิสท (วิ-สะ-ทะ) = โปร่งใส

(5) pasādajanaka ปาสาทชนก (ปา-สา-ทะ-ชะ-นะ-กะ) = ก่อให้เกิดความชื่นชม

๓ impartiality:

(1) apakkhapātitā อปกฺขปาติตา (อะ-ปัก-ขะ-ปา-ติ-ตา) = ไม่ตกเป็นฝักฝ่าย

(2) upekkhā อุเปกฺขา (อุ-เปก-ขา) = มีใจเป็นกลางประกอบด้วยเหตุผล

(3) majjhattatā มชฺฌตฺตตา = ความเป็นกลาง

…………..

อภิปราย :

คำว่า “ยุติ” ในภาษาไทย เรามักเข้าใจกันว่าหมายถึง-จบ, เลิก, ไม่ทำต่อไปอีก เช่น “เรื่องนี้ยุติแล้ว ไม่ต้องพิจารณาอีก” “กรรมการยุติการชก”

แต่ในภาษาบาลี “ยุตฺติ” ไม่ได้แปลว่า จบ หรือเลิกกันไป แต่มีความหมายหลักว่า “ความเหมาะสม” ในด้านต่างๆ เช่น –

(1) การประยุกต์ = ปรับใช้ให้เหมาะสม

(2) ความเป็นธรรม, ความถูกต้อง = เหมาะสมกับข้อพิพาทที่เกิดขึ้น

(3) การแปลความที่ถูกต้อง, ความถูกต้องแห่งความหมาย (ใช้ในทางตรรกศาสตร์) = ตีความได้เหมาะสม

(4) กลอุบาย, วิธีกระทำ, การปฏิบัติ = ทำและใช้ให้เหมาะสมจนเกิดผลสัมฤทธิ์ที่ดี

คำว่า “ยุติธรรม” เราก็เอาคำว่า “ยุตฺติ” ในความหมายในข้อ (2) มาใช้ กล่าวคือ “กระบวนการทำผู้มีสิทธิ์ไม่ให้เสียสิทธิ์ และทำผู้ไม่มีสิทธิ์ไม่ให้ได้สิทธิ์” หมายถึงความเที่ยงธรรม, ความชอบธรรม, ความชอบด้วยเหตุผล

เหตุที่ “ยุติ” ถูกใช้ในความหมายว่า “จบ, เลิก” น่าจะเป็นเพราะเมื่อสิ่งนั้นหรือเรื่องนั้นถูกดำเนินการให้เกิด “ความเหมาะสม” แล้วก็เป็นที่พอใจ เมื่อพอใจก็ไม่ต้องทำอะไรอีกต่อไป ก็คือ จบ

สรุปว่า “ยุติธรรม” ในหมู่มนุษย์ที่เจริญแล้วไม่ใช่แค่จบ แต่ต้องจบอย่างถูกต้อง เหมาะสม เป็นที่ชื่นชมยินดีของสาธุชนด้วย

…………..

: กาลาติกนฺตยุติธมฺมมยุตฺติธมฺมํ. (ปณฺฑิโต อาห)

(กาลาติกันตยุติธัมมะมะยุตติธัมมัง)

: justice delayed is justice denied.

: ความยุติธรรมที่ล่าช้า ก็คือความไม่ยุติธรรม

———–

หมายเหตุ :

ภาษาบาลี : ผู้เขียนบาลีวันละคำ

ภาษาอังกฤษและภาษาไทย :

จากโพสต์ของ Pat Hemasuk 13 มกราคม 2560

13-1-60