กตเวที (บาลีวันละคำ 1,774)

กตเวที

ลืมคำ แต่อย่าลืมคุณ

อ่านว่า กะ-ตะ-เว-ที

แยกศัพท์เป็น กต + เวที

(๑) “กต” (กะ-ตะ)

รากศัพท์มาจาก กรฺ (ธาตุ = กระทำ) + ต ปัจจัย, ลบที่สุดธาตุ (กรฺ > ก)

: กรฺ + ต = กรต > กต แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งอันเขากระทำแล้ว”

“กต” เป็นรูปคำกริยากิตก์ และใช้เป็นคุณศัพท์ด้วย หมายถึง ทำ, ประกอบ, สร้างแล้ว, สำเร็จแล้ว (done, worked, made)

(๒) “เวที”

รากศัพท์มาจาก วิทฺ (ธาตุ = รู้) + ณี ปัจจัย, ลบ ณ ที่ ณี (ณี > อี), แผลง อิ ที่ วิ-(ทฺ) เป็น เอ (วิทฺ > เวทฺ)

: วิทฺ + ณี = วิทณี > (วิท + อี = ) วิที > เวที แปลตามศัพท์ว่า (1) “ผู้ทำให้ปรากฏ” (2) “ผู้ประกาศ” หมายถึง ฉลาด, มีปัญญา, รอบรู้, สันทัด (clever, wise, knowing, skilled in)

กต + เวที = กตเวที แปลตามศัพท์ว่า (1) “ผู้ทำอุปการะที่ท่านทำแล้วให้ปรากฏ” (2) “ผู้ประกาศอุปการคุณที่ท่านทำแล้ว”

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “กตเวที” ว่า mindful, grateful (รู้คุณ, ขอบคุณ, สนองคุณ)

พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ไทย-อังกฤษ ของท่าน ป.อ.ปยุตฺโต บอกไว้ว่า –

“Katavedī : one who reciprocates the done favour.”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“กตเวที : (คำวิเศษณ์) ซึ่งประกาศคุณท่าน, ซึ่งสนองคุณท่าน, เป็นคำคู่กันกับ กตัญญู. [ป. กต ว่า อันเขาทำแล้ว + เวที ว่า ซึ่งรู้, ซึ่งประกาศให้รู้].”

…………..

อภิปราย :

๑ “กตเวที” เป็นคำที่นิยมพูดควบกับ “กตัญญู” เป็น “กตัญญูกตเวที” ถ้าแยกมาพูดคำเดียวเฉพาะ “กตเวที” ฟังแล้วย่อมรู้สึกเหมือนเป็นคำแปลกใหม่ คนส่วนมากคุ้นแต่คำว่า “กตัญญู” แต่แทบจะไม่ได้นึกถึงคำว่า “กตเวที”

๒ ความหมายของ “กตเวที” คือ ประกาศหรือแสดงออกให้เป็นที่ปรากฏว่า บุคคลนั้นหรือสิ่งนั้นเป็นผู้- หรือเป็นสิ่งที่มีคุณแก่ตน คือได้เคยทำอุปการคุณอย่างใดอย่างหนึ่งแก่ตนมาก่อน “กตเวที” เป็นคุณธรรมที่แสดงออกต่อจาก “กตัญญู” กตัญญูเป็นขั้นรู้ แต่กตเวทีเป็นขั้นประกาศหรือแสดงออกให้ปรากฏ ไม่ใช่เพียงแค่รู้อยู่ในใจเงียบๆ

๓ การ “ประกาศ” หรือ “ทำให้ปรากฏ” อาจทำได้หลายวิธี เช่นเที่ยวบอกกล่าวแก่คนทั้งหลาย หรือเขียนหนังสือสรรเสริญคุณเป็นต้น แต่วิธีที่ชัดเจนและตรงตัวที่สุดคือลงมือกระทำการที่เป็นประโยชน์หรือเป็นผลดีแก่ผู้ที่- หรือสิ่งที่เรารู้อยู่ว่ามีคุณ การลงมือทำนั้นแม้ไม่ต้องพูดอะไรเลยก็เป็นการประกาศที่ชัดแจ้งที่สุดอยู่ในตัวเอง

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ถ้าไม่รู้คุณคน

: ถึงรู้จบสากลก็โฉดเฉาเบาปัญญา

15-4-60