เสถียรภาพ (บาลีวันละคำ 1,894)
เสถียรภาพ
ทำไมจึงไม่เสถียร
อ่านว่า สะ-เถียน-ระ-พาบ
(ตาม พจน.54)
ประกอบด้วย เสถียร + ภาพ
(๑) “เสถียร”
บาลีเป็น “ถิร” (ถิ-ระ) รากศัพท์มาจาก ฐา (ธาตุ = ยืน, ตั้งอยู่) + อิร ปัจจัย, ลบ อา ที่ ฐา (ฐา > ฐ), แปลง ฐ เป็น ถ
: ฐา > ฐ + อิร = ฐิร > ถิร แปลตามศัพท์ว่า “อาการที่ดำรงอยู่” หมายถึง แข็ง, แน่นอน, มั่นคง; หนัก, มีพลังอำนาจ (solid, hard, firm; strenuous, powerful)
“ถิร” ในบาลีเป็น “สฺถิร” ในสันสกฤต
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า –
(สะกดตามต้นฉบับ)
“สฺถิร : (คำคุณศัพท์) อันมั่นคง, อันไม่เคลื่อนที่; แข็ง; นิตย์, สถายินหรือคงทน; เย็น; สัตย์ซื่อ; firm, immovable; hard or solid; permanent; durable; cool; faithful.”
ภาษาไทยใช้อิงสันสกฤต แต่แปลงรูปเป็น “เสถียร”
: ถิร > สถิร > เสถียร
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“เสถียร, เสถียร– : (คำวิเศษณ์) มั่นคง, แข็งแรง, คงตัว. (ส. สฺถิร; ป. ถิร).”
(๒) “ภาพ”
บาลีเป็น “ภาว” (พา-วะ) รากศัพท์มาจาก ภู (ธาตุ = มี, เป็น) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, แผลง อู เป็น โอ, แปลง โอ เป็น อาว
: ภู + ณ = ภูณ > ภู > โภ > ภาว แปลตามศัพท์ว่า “ความมี” “ความเป็น”
“ภาว” หมายถึง ความมี, ความเป็น, ภาวะ, ธรรมชาติ (being, becoming, condition, nature)
ภาว แปลง ว เป็น พ : ภาว > ภาพ เมื่อใช้ต่อท้ายคำอื่น แปลว่า “การ–” หรือ “ความ–” แบบเดียวกับภาษาอังกฤษที่ลงท้ายว่า -ness, -tion หรือ -ty
“ภาพ” ในภาษาไทย นอกจากคงตามบาลีแล้ว ความหมายยังเคลื่อนที่ไปอีก
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“ภาพ, ภาพ– : (คำนาม) ความ, ความมี, ความเป็น, มักใช้ประกอบเป็นส่วนท้ายของคำสมาส เช่น มรณภาพ ว่า ความตาย; รูปที่ปรากฏเห็นหรือนึกเห็น เช่น ภาพทิวทัศน์ ภาพในฝัน, สิ่งที่วาดขึ้นเป็นรูปหรือสิ่งที่ถ่ายแบบไว้ เช่น ภาพสีน้ำมัน ภาพถ่าย. (ป., ส. ภาว).”
เสถียร + ภาพ = เสถียรภาพ
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“เสถียรภาพ : (คำนาม) ความมั่นคง, ความคงตัว, ความไม่เปลี่ยนแปลง, เช่น เสถียรภาพทางการเมือง เศรษฐกิจไม่ดีรัฐบาลก็ไม่มีเสถียรภาพ.”
“เสถียรภาพ” แปลงกลับเป็นบาลีเป็น “ถิรภาว” (ถิ-ระ-พา-วะ) แปลตามศัพท์ว่า “ภาวะแห่งสิ่งที่มั่นคง”
“ถิรภาว” เป็นศัพท์ที่มีใช้ในคัมภีร์บาลีทั่วไป
ชวนสังเกต :
รูปสระ “อิร” “อีร” ในบาลีนิยมแปลงเป็น “เอียร” ในภาษาไทย เช่น –
จิร = เจียร (นาน, ช้านาน, ยืนนาน)
ชีร = เชียร (แก่ครํ่าคร่า, ชํารุด)
ธีร = เธียร (นักปราชญ์, ฉลาด)
วชิร = วิเชียร (วชิระ, สายฟ้า; เพชร; อาวุธพระอินทร์)
วีร = เวียร > เพียร (ความบากบั่น, พยายาม)
สิร > ศิร = เศียร (ศีรษะ, หัว)
และ ถิร > สถิร = เสถียร
ศัพท์บัญญัติบอกว่า –
“เสถียร” บัญญัติจากภาษาอังกฤษว่า stable (“ไม่เสถียร” บัญญัติจากภาษาอังกฤษว่า unstable)
“เสถียรภาพ” บัญญัติจากภาษาอังกฤษว่า stability
พจนานุกรม สอ เสถบุตร แปล stable ว่า มั่นคง, ทำให้สม่ำเสมอ, เสถียรภาพ
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “ถิร” ว่า solid, hard, firm; strenuous, powerful (ดูข้างต้น) ไม่มีคำแปลเป็นอังกฤษว่า stable
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน แปล “สฺถิร” เป็นอังกฤษว่า firm, immovable; hard or solid; permanent; durable; cool; faithful (ดูข้างต้น) ก็ไม่มีคำแปลเป็นอังกฤษว่า stable เช่นเดียวกัน
พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปล stable เป็นบาลีว่า –
(1) thira ถิร (ถิ-ระ) = มั่นคง
(2) acala อจล (อะ-จะ-ละ) = ไม่หวั่นไหว, ภูเขา
(3) thāvara ถาวร (ถา-วะ-ระ) = ถาวร, มั่นคง
(4) dhuva ธุว (ทุ-วะ) = ยั่งยืน
(5) ciraṭṭhāyī จิรฏฺฐายี (จิ-รัด-ถา-ยี) = ดำรงอยู่ยืนนาน
(6) akampiya อกมฺปิย (อะ-กำ-ปิ-ยะ) = ไม่หวั่นไหว
และแปล stability เป็นบาลีว่า –
(1) thiratta ถิรตฺต (ถิ-รัด-ตะ) = ความมั่นคง
(2) dhuvatta ธุวตฺต (ทุ-วัด-ตะ) = ความยั่งยืน
(3) ciraṭṭhitikatta จิรฏฺฐิติกตฺต (จิ-รัด-ถิ-ติ-กัด-ตะ) = การดำรงอยู่ยั่งยืนนาน
(4) ṭhiti ฐิติ (ถิ-ติ) = การดำรงอยู่
(5) saṇṭhiti สณฺฐิติ (สัน-ถิ-ติ) = การดำรงอยู่เป็นอันดี
คำที่เลียนเสียง stability ได้ใกล้เคียงที่สุดคือ saṇṭhiti สณฺฐิติ
…………..
อภิปราย :
“เสถียรภาพ” พจนานุกรมฯ ให้อ่านว่า สะ-เถียน-ระ-พาบ
ลองอ่านตามดูแล้ว พอออกเสียงว่า -เถียน- จะต่อไปว่า-ระ- ลิ้นกระดกยากมาก เพราะเสียง-เถียน ปลายลิ้นต้องแตะเพดานเต็มๆ พอจะออกเสียง-ระ- ต้องกระดกปลายลิ้น โดดจากเพดานมาที่ปลายลิ้นระยะทางไกลเกินไป
ถ้าอ่านว่า สะ-เถีย-ระ-พาบ (-เถีย- ไม่ใช่-เถียน-) เสียง -เถีย- ปลายลิ้นยังไม่แตะเพดาน จึงต่อไปที่เสียง -ระ-กระดกปลายลิ้นได้สะดวกกว่า
ลองทำดู แล้วจะรู้ว่า สะ-เถีย-ระ-พาบ เป็นธรรมชาติมากกว่า สะ-เถียน-ระ-พาบ
…………..
ดูก่อนภราดา!
ไม่ว่าวงการใดๆ …
: ถ้ายังไม่คิดจะบำราบกิเลสให้ราบคาบ
: ก็ยากที่จะหวังให้มีเสถียรภาพที่ถาวร
16-8-60