ทศพร (บาลีวันละคำ 2,072)

13 กุมภาพันธ์ 2018 Admin ชมรมธรรมธารา

ทศพร

กัณฑ์ที่ 1 ในมหาเวสสันดรชาดก 13 กัณฑ์

อ่านว่า ทด-สะ-พอน

ประกอบด้วยคำว่า ทศ + พร

(๑) “ทศ”

บาลีเป็น “ทส” (ทะ-สะ) (บาลี ส เสือ สันสกฤต ศ ศาลา) แปลว่า สิบ (จำนวน 10)

(๒) “พร”

บาลีเป็น “วร” (วะ-ระ) รากศัพท์มาจาก วรฺ (ธาตุ = ปรารถนา) + อ ปัจจัย

: วรฺ + อ = วร แปลตามศัพท์ว่า “ภาวะอันบุคคลปรารถนา”

“วร” (ปุงลิงค์, นปุงสกลิงค์, คุณศัพท์) ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –

(1) เป็นนาม หมายถึง ความปรารถนา, พร, ความกรุณา (wish, boon, favour)

(2) เป็นคุณศัพท์ หมายถึง ประเสริฐ, วิเศษ, เลิศ, อริยะ (excellent, splendid, best, noble)

ในที่นี้ “วร” ใช้ในฐานะเป็นนาม

“วร” ในภาษาไทยแปลง ว เป็น พ จึงเป็น “พร”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“พร : (คำนาม) คําแสดงความปรารถนาให้ประสบสิ่งที่เป็นสิริมงคล เช่น ให้พร ถวายพระพร, สิ่งที่ขอเลือกเอาตามประสงค์ เช่น ขอพร. (ป. วร).”

ทส + วร = ทสวร (ทะ-สะ-วะ-ระ) แปลว่า “พรสิบประการ”

“ทสวร” ภาษาไทยใช้อิงสันสกฤตเป็น “ทศพร”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“ทศพร : (คำนาม) พร ๑๐ ประการ, ชื่อกัณฑ์ที่ ๑ ของมหาชาติ ว่าด้วยพร ๑๐ ประการ.”

ขยายความ :

“ทศพร” เป็นชื่อกัณฑ์แรกของมหาเวสสันดรชาดก (ที่ในพจนานุกรมฯ เรียกว่า “มหาชาติ”) ซึ่งแบ่งเรื่องออกเป็น 13 กัณฑ์

ในคัมภีร์ชาดก (พระไตรปิฎกเล่ม 28 ข้อ 1045-1050 หน้า 365-366) เรียกชื่อกัณฑ์นี้ว่า “ทสวรคาถา” (ดูภาพประกอบ)

เรื่องราวในกัณฑ์ “ทศพร” ว่าด้วยผุสดีเทพกัญญาซึ่งสถิตในสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ทูลขอพร 10 ประการจากพระอินทร์ผู้เป็นจอมเทพก่อนที่จะจุติลงมาเกิดในโลกมนุษย์

พร 10 ประการมีรายละเอียดดังนี้ –

(คำบาลีจากคัมภีร์ชาตกัฏฐกถา ภาค 10 หน้า 395-396

ภาษาไทยจากร่ายยาวมหาเวสสันดรชาดก กัณฑ์ทศพร พระนิพนธ์สมเด็จพระมหาสมณเจ้ากรมพระปรมานุชิตชิโนรส)

……..

สิวิราชสฺส อคฺคมเหสีภาโว ปฐโม วโร.

พรข้อที่ 1 ขอให้ข้าไปบังเกิดในปราสาท แห่งพระเจ้าสีวิราชอันทรงศักดิ์ มีพระราชอาณาจักรปกแผ่ไปในสกลชมพูทวีปให้หมู่ประชาชนอยู่เป็นสุขสำราญเกษมสานติ์ชื่นชม

นีลเนตฺตตา ทุติโย วโร.

พรข้อที่ 2 ขอให้ข้ามีดวงเนตรทั้งสองดำเป็นสี เหมือนหนึ่งตามฤคีลูกเนื้อทราย อันเกิดได้ขวบปีปลายเป็นกำหนด

นีลภมุกตา ตติโย วโร.

พรข้อที่ 3 อนึ่งเล่าขอให้ขนคิ้วข้าเขียวดูงามขำบริสุทธิ์ เป็นสีระยับดุจสร้อยคอมยุรยูงงาม

ผุสฺสตีติ นามํ จตุตฺโถ วโร.

พรข้อที่ 4 นามกรข้าพระบาทจงชื่อว่าผุสดี

ปุตฺตปฏิลาโภ ปญฺจโม วโร.

พรข้อที่ 5 ขอให้ข้าพระองค์มีโอรส ทรงพระเกียรติยศยิ่งกว่ากษัตริย์ในสากล ทรงพระราชศรัทธาเพิ่มกุศลแก่หมู่ประชาชนทุกขอบเขตขัณฑสีมาอาณาจักร

อนุนฺนตกุจฺฉิตา ฉฏฺโฐ วโร.

พรข้อที่ 6 เมื่อข้าพระองค์ทรงพระครรภ์พระโอรส อย่าให้ครรภ์ข้าพระบาทปรากฏนูน เหมือนสตรีทั้งมูลดูเวทนา จาปํว ลิขิตํ สมํ ให้มีครรภ์โอรสาดูงามพร้อม เหมือนคันธนูดูละม่อมอันนายช่างฉลาดเหลาเกลี้ยงเกลาพร้อมเสมอสมาน

อลมฺพตฺถนตา สตฺตโม วโร.

พรข้อที่ 7 อนึ่งเล่ายุคลถันทั้งสองของข้าพระบาท เมื่อทรงครรภ์อย่าวิปลาสแปรผันดำปรากฏ แม้พระบวรปิโยรสจะเสวยทุกวันเวลา อย่าคล้อยเคลื่อนเลื่อนลดลงมาจากพระทรวง ให้เต่งตั้งดังประทุมบัวหลวงงามบริสุทธิ์วิเศษเสร็จ

อปลิตภาโว อฏฺฐโม วโร.

พรข้อที่ 8 อนึ่งขอให้เส้นเกศาสีดำขลับสลับสลวยบริสุทธิ์ ประดุจสีปีกแมลงค่อมทอง เป็นมันระยับย่องควรจะทัศนา

สุขุมจฺฉวีภาโว นวโม วโร.

พรข้อที่ 9 ขอให้ผิวเนื้อละเอียดเป็นนวลละอองดังทองคำธรรมชาติ สกลกายใสสะอาดดูผ่องแผ้วหมดราคี

วชฺฌปโมจนสมตฺถตา ทสโม วโร.

พรข้อที่ 10 อนึ่งคนโทษทุจริตอันเข้มขัน จะพินาศด้วยพระราชทัณฑ์ทำลายล้างชีวิต ขอให้ข้าได้เปลื้องปล่อยปลิดให้พ้นตาย ด้วยกำลังยศปริยายปัญญาญาณ

……..

กัณฑ์ที่ ๑ ทสวรคาถา 19 พระคาถา

เพลงประจำกัณฑ์: เพลงสาธุการ

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ผู้บำเพ็ญบุญไม่คลายคลอน