ปราชัย (บาลีวันละคำ 2,622)

ปราชัย

อ่านว่า ปะ-รา-ไช

ไม่ใช่ ปฺรา-ไช

ประกอบด้วย ปรา + ชัย

(๑) “ปรา”

บาลีไวยากรณ์ว่าเป็นศัพท์จำพวกนิบาต นำหน้าศัพท์ทำให้ศัพท์นั้นมีความหมายในทางตรงข้าม เช่น –

“ภว” (พะ-วะ) แปลว่า ความมี, ความเป็น, ความเจริญ

มี “ปรา” นำหน้า เป็น “ปราภว” (ปะ-รา-พะ-วะ) ความหมายกลายเป็น ความหายนะ, ความหมดตัว, ความตกอับ

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ อธิบายความหมายของ “ปรา” ไว้ว่า prep. meaning “on to,” “over” (with the idea of mastering), also “through, throughout. (คำอุปสรรค. “ขึ้นไปยัง”, “เหนือ” (โดยมีความหมายว่า “พิชิต”), และ “ตลอด, โดยตลอด”)

(๒) “ชัย”

บาลีเป็น “ชย” อ่านว่า ชะ-ยะ รากศัพท์มาจาก ชิ (ธาตุ = ชนะ) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, แผลง อิ ที่ ชิ เป็น เอ แล้วแปลง เอ เป็น อย (ชิ > เช > ชย)

: ชิ + ณ = ชิณ > ชิ > เช > ชย แปลตามศัพท์ว่า “การชนะ” หมายถึง การปราบ, การพิชิต, ชัยชนะ (vanquishing, overcoming, victory)

ปรา + ชย = ปราชย จึงมีความหมายตรงข้าม คือ การแพ้, พ่ายแพ้, แพ้พนัน, สูญเสีย, เสียในการเล่น (defeat, defeat in game, loss, losing at play)

“ปราชย” ใช้ในภาษาไทยเป็น “ปราชัย”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“ปราชัย : (คำนาม) ความพ่ายแพ้. (คำกริยา) พ่ายแพ้. (ป.).”

ข้อสังเกต :

ในภาษาไทย มีคำว่า “อปราชัย” และ “อัปราชัย” คำนี้มาจาก อ (ไม่, ไม่ใช่) + ปราชย = อปราชย แปลว่า “ไม่แพ้” คือ ชนะ

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“อปราชัย, อัปราชัย : (คำนาม) ความไม่แพ้, ความชนะ; (คำที่ใช้ในบทร้อยกรอง) บางทีใช้หมายความว่า แพ้ เช่น คบคนดีเป็นศรีแก่ตัว คบคนชั่วอัปราชัย. (ป.).”

น่าจะยังมีอีกหลายคนที่เข้าใจผิดไปว่า “อปราชัย” หรือ “อัปราชัย” หมายความว่า “แพ้”

“แพ้” คือ “ปราชัย”

“ไม่แพ้” คือ “อปราชัย”

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ถ้าไม่มีผู้น้อย ท่านจะใหญ่กับใคร

: ถ้าไม่มีผู้ยอมปราชัย ดังฤๅท่านจะเป็นผู้ชนะ

#บาลีวันละคำ (2,622)

17-8-62

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย