ประมุข (บาลีวันละคำ 2,733)

ประมุข

ไม่ใช่เป็นแค่คนอยู่หัวแถว

อ่านว่า ปฺระ-มุก

บาลีเป็น “ปมุข” (ปะ-มุ-ขะ) รากศัพท์มาจาก ป + มุข

(๑) “ป”

อ่านว่า ปะ (ไม่ใช่ ปอ) เป็นคำอุปสรรค มีความหมายว่า ทั่วไป, ข้างหน้า, ก่อน, ออก

(๒) “มุข”

บาลีอ่านว่า มุ-ขะ รากศัพท์มาจาก –

(1) มุขฺ (ธาตุ = เปิด, ไป, เป็นไป) + อ ปัจจัย

: มุขฺ + อ = มุข แปลตามศัพท์ว่า (1) “อวัยวะอันเขาเปิดเผย” (2) “อวัยวะเป็นเครื่องเป็นไปแห่งประโยชน์สุข”

(2) มุ (ธาตุ = ผูก) + ข ปัจจัย

: มุ + ข = มุข แปลตามศัพท์ว่า “อวัยวะเป็นเครื่องผูก”

“มุข” หมายถึงอวัยวะ 2 อย่าง คือ ปาก (the mouth) และ หน้า (the face) จะหมายถึงอะไรต้องสังเกตที่บริบท

ในที่นี้ “มุข” หมายถึง หน้า (the face)

ป + มุข = ปมุข แปลตามศัพท์ว่า (1) “มุขประธาน” (2) “ผู้มีความเริ่มต้นที่ยิ่งใหญ่” (3) “ผู้เป็นหัวหน้าโดยความเป็นประธาน”

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “ปมุข” ตามตัวว่า “in front of the face” (ต่อหน้า) และบอกความหมายว่า fore-part, first, foremost, chief, prominent (ส่วนหน้า, แรก, ขึ้นหน้า, หัวหน้า, เด่น)

บาลี “ปมุข” สันสกฤตเป็น “ปฺรมุข”

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้ –

(สะกดตามต้นฉบับ)

“ปฺรมุข : (คำวิเศษณ์) ‘ประมุข,’ ประธาน, มุขย์, เปนใหญ่; ดียิ่ง, วิศิษฏ์ยิ่ง; เอก, ที่หนึ่ง; chief, principal; best, most excellent; first; – (คำนาม) หัวน่า; ผู้เปนใหญ่เปนประธาน; บัณฑิต, นรผู้ควรเคารพ; กอง, หมู่; เวลาปัตยุบัน; a chief; a sage, any respectable man; a heap, a multitude; the present time.”

ภาษาไทยใช้อิงสันสกฤตเป็น “ประมุข” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“ประมุข : (คำนาม) ผู้เป็นใหญ่เป็นหัวหน้าของประเทศหรือศาสนาเป็นต้น. (ส. ปฺรมุข; ป. ปมุข).”

ขบคำออกมาเป็นธรรมะ

ถ้าเอาคำอุปสรรค “ป” = ทั่วไป, ข้างหน้า, ก่อน, ออก มาตีความควบกับ “มุข” = หน้า “ปมุข” ก็น่าจะมีความหมายในเชิงปฏิบัติว่า:

– “หน้าทั่วไป” คือไม่ว่าใครจะมีสุขมีทุกข์อยู่ที่ไหน ก็จะได้เห็นหน้าของท่านผู้นั้นอยู่ด้วยทั่วไปทุกแห่ง ไม่หายหน้าไปไหนเลย

– “หน้าข้างหน้า” คือไม่ว่าเกิดเรื่องร้ายดีอย่างไร ท่านผู้นั้นจะออกหน้าประชาชนเสมอ ไม่เคยหลบอยู่ข้างหลัง

– “หน้าก่อน” คือไม่ว่าเกิดเหตุอะไร ท่านผู้นั้นจะไปถึงก่อนใครทั้งหมด ไม่ใช่ว่า-เขาตีกันจนเลิกไปแล้ว เพิ่งจะโผล่มา

 – “หน้าออก” คือเป็นหน้าของผู้ที่จะพาประเทศชาติบ้านเมืองหรือสังคมของตนออกไปจากอุปสรรคและปัญหาทั้งปวงได้ ไม่ใช่ปล่อยให้จมปลักหรือวนเวียนอยู่กับปัญหาแบบ-หาทางออกไมเจอ

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ลังเลไม่ควรเป็นผู้นำ

: พูดคำเถียงคำไม่ควรเป็นผู้ตาม

#บาลีวันละคำ (2,733)

6-12-62

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย