Month: พฤษภาคม 2013

ปาฏิหาริย์

อ่านว่า ปา-ติ-หาน
บาลีเป็น “ปาฏิหาริย” อ่านว่า ปา-ติ-หา-ริ-ยะ (มีรูปคำอื่นๆ อีกด้วย)

“ปาฏิหาริย” แปลตามศัพท์ว่า “พลังที่นำไปเสีย (คือกำจัดได้) ซึ่งปฏิปักษ์” “พลังที่ใช้กับปฏิปักษ์” “พลังอันผู้สำเร็จนำให้เป็นไปเป็นพิเศษ” (โปรดสังเกตว่า ปาฏิหาริย์มักใช้ต่อเมื่อมี “ปฏิปักษ์” คือฝ่ายตรงข้าม หรืออีกฝ่ายหนึ่ง เกิดขึ้นเท่านั้น)
ความหมายที่เข้าใจกันก็คือ สิ่งที่น่าอัศจรรย์, เรื่องที่น่าอัศจรรย์, สิ่งที่ประหลาดเหลือ, ความมหัศจรรย์, ปรากฏการณ์ที่แปลกประหลาด, การกระทำที่ให้บังเกิดผลเป็นอัศจรรย์

กลียุค

อ่านว่า กะ-ลี-ยุก
บาลีเป็น “กลิยุค” อ่านว่า กะ-ลิ-ยุ-คะ ประกอบด้วย กลิ + ยุค

“กลิ” แปลว่า โทษ, ความชั่ว, บาป, ความปราชัย, ความพ่ายแพ้, เคราะห์ร้าย, ความระทมทุกข์ ภาษาไทยใช้ว่า “กลี” (อิ เป็น อี) แผลงเป็น “กาลี” ก็มี

“ยุค” ความหมายเดิมคือ ชั่วคนที่ครองคู่กันแล้วมีลูกสืบเชื้อสาย (ฝรั่งแปลว่า generation) หมายถึง คราว, สมัย, ระยะกาลที่จัดแบ่งตามช่วงอายุของคนและตามเหตุการณ์หรือสภาพความเป็นไปของโลก

ตามคติของพราหมณ์ แบ่งอายุของโลกออกเป็น 4 ยุค คือ
1 กฤดายุค แปลว่า “ยุคทำเสร็จแล้ว” ศีลธรรมมีเต็มเปี่ยม (เทียบหน้าลูกเต๋ามีสี่แต้ม) มนุษย์มีแต่ความสุข ไม่ต้องลำบาก เพราะทุกอย่าง “ทำเสร็จแล้ว”
2 ไตรดายุค แปลว่า “ยุคมีสาม” ศีลธรรมพร่องไปส่วนหนึ่ง ยังมีอยู่สามส่วน (เทียบหน้าลูกเต๋ามีสามแต้ม) มนุษย์รู้จักทุกข์บ้าง แต่สุขมากกว่า
3 ทวาบรยุค แปลว่า “ยุคเหลืออีกสอง” ศีลธรรมเสื่อมไปครึ่งหนึ่ง (เทียบหน้าลูกเต๋ามีสองแต้ม) สุขกับทุกข์พอๆ กัน
4 กลียุค แปลว่า “ยุคชั่วร้าย” ศีลธรรมเหลือเพียงส่วนเดียว (เทียบหน้าลูกเต๋ามีแต้มเดียว) มนุษย์มีแต่ทุกข์ยากเดือดร้อน สุขบ้างก็น้อยเต็มที

“กลิยุค-กลียุค” มีความหมายที่เข้าใจกันในภาษาไทยว่า ยุคสมัยแห่งความเดือดร้อน วุ่นวาย ผู้คนเบียดเบียนล้างผลาญกันอย่างไม่เลือกหน้า ความชั่วที่เหลือเชื่อของมนุษย์ จะได้เห็นกันในยุคนี้

คาถากันทุกข์ :
ถ้าฝึกใจให้เป็นดั่ง “บัวบานเหนือถ่านเพลิง” ได้เมื่อไร
อยู่ในยุคไหนๆ ก็ไม่ต้องกลัวทุกข์

บุญ-ทาน

“บุญ” ไทยอ่านว่า บุน บาลีเป็น “ปุญฺญ” อ่านว่า ปุน-ยะ แปลตามรากศัพท์ว่า “การกระทำที่ชำระสันดานของผู้ทำให้สะอาด” ความหมายที่เข้าใจกันทั่วไปคือ การกระทําดีตามหลักคําสอนในศาสนา
“ทาน” ไทยอ่านว่า ทาน บาลีอ่านว่า ทา-นะ แปลว่า การให้, การเผื่อแผ่, การแบ่งปัน, ความเอื้อเฟื้อ, ของบริจาค
(ดูเพิ่มเติมที่คำว่า ปุญฺญ และ ทาน)

บุญ กับ ทาน เหมือนกันหรือต่างกัน ?
คนส่วนมากเข้าใจว่า –
บุญ คือถวายของแก่พระสงฆ์ เช่นตักบาตร หรือบริจาคให้แก่กิจการการกุศล เรียกว่า “ทำบุญ”
ทาน คือให้แก่คนธรรมดาหรือให้แก่สัตว์ เช่นให้เงินคนขอทาน หรือให้อาหารแก่สุนัข เรียกว่า “ให้ทาน”

หลักความเข้าใจที่ถูกต้องแบบง่ายๆ คือ “บุญ คือความดีทั้งปวง, ทาน คือวิธีทำบุญแบบหนึ่ง”

โอษฐภัย
(บาลีไทย)

อ่านว่า โอด-ถะ-ไพ

“โอษฐภัย” เขียนเป็นบาลีว่า “โอฏฺฐภย” อ่านว่า โอด-ถะ-พะ-ยะ ประกอบด้วย โอฏฺฐ + ภย

“โอฏฐ” แปลตามศัพท์ว่า “อวัยวะที่ถูกเผาโดยความร้อนในข้าวสุกเป็นต้น” “อวัยวะที่ชอบข้าวสุกเป็นต้น” เราเขียนตามสันสกฤตเป็น “โอษฐ” ความหมายที่เข้าใจกันคือ ปาก, ริมฝีปาก
ดูความหมายตามศัพท์จะเห็นได้ว่า เล็งถึงอวัยวะที่ทำหน้าที่เคี้ยวกินอาหารเท่านั้น ไม่ได้หมายถึงที่ทำหน้าที่พูด
แต่ในภาษาไทย “ปาก” มีความหมาย ๒ นัย คือ เกี่ยวกับการกิน เช่น “เลี้ยงปากเลี้ยงท้อง” และเกี่ยวกับการพูด เช่น “ปากกล้า” = พูดไม่เกรงกลัวใคร “ปากหวาน” = พูดจาไพเราะ

“ภย” แปลว่า ความกลัว, ความตกใจกลัว, ความหวาดหวั่น, สิ่งที่น่ากลัว, อันตราย

โอฏฐ + ภย = โอฏฐภย = โอษฐภัย เป็นคำที่เราผูกขึ้นจากบาลี (ไม่มีใช้ในคัมภีร์) แปลตามศัพท์ว่า “ภัยเกิดจากปาก” แปลตามความหมายในภาษาไทยว่า “ภัยที่เกิดจากคําพูด” หมายถึง ผลร้ายที่เกิดจากการพูดกระทบกระเทือนถึงผู้มีอำนาจ แล้วถูกกระทำให้เดือดร้อนโดยอาการอย่างใดอย่างหนึ่ง

: สจฺจํเว อมตา วาจา
ความจริงไม่เคยทำให้คนพูดตาย
การไม่ยอมรับความจริงต่างหากที่ทำ
เพราะฉะนั้น พูดความจริงกับคนที่ไม่ยอมรับความจริง : โอษฐภัย !

โลกอุดร
(บาลีแปลงรูป)

อ่านว่า โลก-อุ-ดอน

บทสวดสรรเสริญพระธรรมคุณ สำนวนของพระยาศรีสุนทรโวหาร (น้อย อาจารยางกูร) มีความตอนหนึ่งว่า

“ธรรมใดนับโดยมรรคผล เป็นแปดพึงยล และเก้ากับทั้งนฤพาน
สมญาโลกอุดรพิสดาร อันลึกโอฬาร พิสุทธิ์พิเศษสุกใส”

และอีกตอนหนึ่งว่า

“คือทางดำเนินดุจคลอง ให้ล่วงลุปอง ยังโลกอุดรโดยตรง”

“โลกอุดร” เป็นคำที่แปลงมาจากบาลีว่า “โลกุตฺตร” (โล-กุด-ตะ-ระ) คือ โลก (โล-กะ) + อุตฺตร (อุด-ตะ-ระ)
“โลก” ในที่นี้หมายถึงวิสัยหรือธรรมดาของโลก เช่น เกิด แก่ เจ็บ ตาย พบ พราก ได้ เสีย อิ่ม อด สรรเสริญ นินทา สุข ทุกข์
“อุตฺตร” แปลว่า เหนือ, อยู่เหนือ, สูงกว่า, ดีกว่า, ยอดกว่า, เกินกว่า, เหนือกว่า
“อุตฺตร” เขียนแบบไทยเป็น “อุดร” (สูตร : ตะ เป็น ดะ ลบตะตัวหนึ่ง) คำที่เราคุ้นกันดีคำหนึ่ง คือ “ทิศอุดร” แปลว่า ทิศเหนือ
โลก + อุดร = โลกอุดร มีความหมายว่า เหนือโลก, พ้นวิสัยของโลก
โลกอุดร ไม่ใช่โลกหรือดินแดนอีกแห่งหนึ่ง แต่เป็นภูมิหรือระดับจิตของผู้ที่ฝึกฝนพัฒนาตนเองจนจิตอยู่เหนือโลก คือแม้วิสัยโลกมากระทบก็ไม่กระเทือน มีสติสมบูรณ์มั่นคง ไม่ฟู ไม่แฟบ

โลกวัชชะ

อ่านว่า โล-กะ-วัด-ชะ
บาลีเป็น “โลกวชฺช”

“โลกวชฺช” ประกอบด้วย โลก + วชฺช

“โลก” หมายถึงหมู่มนุษย์, ชาวโลก, สังคม (“โลก” แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่จะพินาศไป” “สิ่งที่จะย่อยยับไป”)

“วชฺช” แปลว่า ควรกล่าว, ควรพูดติ, ควรถูกตำหนิ (มีความหมายอย่างอื่นอีก)
โลก + วชฺช = โลกวชฺช = โลกวัชชะ แปลเอาความว่า “เรื่องที่เป็นความผิดตามความเห็นของชาวโลก”

“โลกวัชชะ” เป็นคำที่ใช้เกี่ยวกับพระสงฆ์ มีความหมายว่า พฤติกรรม การกระทำ ข้อเสียหาย ที่สังคมติเตียนว่าไม่เหมาะสมกับสมณะ

โลกวัชชะ เป็นคำที่คู่กับ “ปณฺณตฺติวชฺช” (ปัน-นัด-ติ-วัด-ชะ)
ปณฺณตฺติ (= ข้อบัญญัติ) + วชฺช เขียนแบบไทยเป็น “ปัณณัตติวัชชะ”แปลว่า “เรื่องที่มีความผิดตามข้อบัญญัติ” คือมีศีลบัญญัติห้ามไว้

คำคู่นี้ มีความหมาย ตามตัวอย่างดังนี้ :

– พระตัดหญ้าในวัด ชาวบ้านอาจมองว่าพระขยันดี แต่ที่จริงเป็นความผิดเพราะมีพุทธบัญญัติห้ามไว้ อย่างนี้เรียกว่า ปัณณัตติวัชชะ

– พระสงฆ์เข้าไปเดินเล่นในห้างสรรพสินค้า แม้ไม่มีข้อห้ามในศีล 227 ข้อ แต่ชาวบ้านตำหนิ อย่างนี้เรียกว่า โลกวัชชะ

อีกนัยหนึ่งว่า

วัชพืช
(บาลีไทย)

อ่านว่า วัด-ชะ-พืด

“วัชพืช” ประกอบด้วยคำว่า วัช + พืช
“วัช” บาลีเป็น “วชฺช” (วัด-ชะ) แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งอันบัณฑิตพึงละหรือต้องละ” (มีความหมายอย่างอื่นอีก)

“พืช” บาลีเป็น “พีช” (พี-ชะ) และ “วีช” (วี-ชะ) หมายถึงส่วนของสิ่งมีชีวิตที่ทำหน้าที่ขยายพันธุ์ คือ พันธุ์ไม้, หน่อ, เมล็ดพืช, เชื้อ, น้ำกาม, ไข่ (ดูเพิ่มเติมที่คำว่า “พืช”)

ควรทราบว่า “พีช-วีช” ในบาลีนั้น หมายถึงส่วนที่เป็นหน่อ เป็นเมล็ด เป็นเชื้อที่จะขยายพันธุ์ต่อไปเท่านั้น ไม่ได้หมายถึงลำต้นกิ่งก้านหรือตัวที่เติบโตแล้วจากหน่อหรือจากเชื้อนั้น
แต่ในภาษาไทยมักเข้าใจกันว่า “พืช” คือพรรณไม้ที่งอกอยู่ตามที่ต่าง ๆ

วชฺช + พีช ใช้ในภาษาไทยว่า วัชพืช มีความหมายว่า พืชที่ควรละทิ้ง, พืชที่ควรกำจัด พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2542 บอกว่า “วัชพืช : พืชที่ไม่ต้องการ เช่นหญ้าคาในแปลงข้าว”

: ผู้รู้ท่านแบ่งคนเป็น 3 จำพวก คือ
1 คณโสภกะ เกิดมาทำให้โลกงาม เหมือนดอกไม้
2 คณปูรกะ เกิดมาทำให้โลกเต็ม เหมือนพืชทั่วไป
3 คณทูสกะ เกิดมาทำลายโลก เหมือนวัชพืช

—————-
(วิสาสะมาจากบางคำในความคิดเห็นของ Supachoke Thaiwongworakool – ขอบคุณไว้ ณ ที่นี้)

พืช

อ่านว่า พืด
บาลีเป็น “พีช” (พี-ชะ) และ “วีช” (วี-ชะ)

“พีช-วีช” แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่เกิดโดยพิเศษ” “สิ่งที่เป็นเหตุเกิดแห่งสิ่งทั้งหลาย” หมายถึงส่วนของสิ่งมีชีวิตที่ทำหน้าที่ขยายพันธุ์ คือ พืชพันธุ์, พันธุ์ไม้, หน่อ, เมล็ดพืช, เชื้อ, น้ำกาม, ไข่ และหมายโดยนัยถึง พื้นฐาน มูลเหตุ ปัจจัย ที่ทำให้เกิดผลอื่นๆ ตามมา
“พีช-วีช” ยังมีอีกความหมายหนึ่ง คือ องคชาต หรืออวัยวะเพศชาย

“พีช-วีช” ใช้ในภาษาไทยเป็น “พืช” (สระ อี เปลี่ยนเป็นสระ อือ ช เป็นตัวสะกด) พจน.42 บอกความหมายว่า เมล็ดพันธุ์ไม้, สิ่งที่จะเป็นพันธุ์ต่อไป, พรรณไม้ที่งอกอยู่ตามที่ต่าง ๆ

คำพิเศษที่เราได้ยินคือ “พืชมงคล” (พืด-ชะ-มง-คน) พระราชพิธีที่พระสงฆ์สวดมนต์เพื่อความเจริญของพืชพันธุ์ธัญญาหาร เรียกว่า “พระราชพิธีพืชมงคล” เป็นพระราชพิธีที่ทำก่อนพระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ ซึ่งเป็นพิธีพราหมณ์
พิธี “พืชมงคล” ในคัมภีร์บาลีใช้คำว่า “วปฺปมงฺคล” (วับ-ปะ-มัง-คะ-ละ) เขียนแบบไทยเป็น “วัปปมงคล” (วับ-ปะ-มง-คน) แปลว่า “พิธีมงคลเนื่องด้วยการเพาะปลูก”

: ถ้าเข้าใจกฎแห่งพืช ก็จะเข้าใจกฎแห่งกรรม :-
ยาทิสํ วปเต พีชํ ตาทิสํ ลภเต ผลํ
กลฺยาณการี กลฺยาณํ ปาปการี จ ปาปกํ.
หว่านพืชเช่นใด ได้ผลเช่นนั้น
ทำดีได้ดี ทำชั่วได้ชั่ว

อมิตาภพุทธ

แยกตามหลักคำบาลีเป็น น + มิต + อาภา + พุทฺธ
“น” (นะ) แปลว่า ไม่, ไม่ใช่
เมื่ออยู่หน้า ประสมกับคำอื่น มีกฎว่า
– ถ้าคำนั้นขึ้นต้นด้วยสระ ต้องแปลง “น” เป็น “อน” เช่น น + อาคต (อา- เป็นสระ) = อนาคต
– ถ้าคำนั้นขึ้นต้นด้วยพยัญชนะ ต้องแปลง “น” เป็น “อ” เช่น น + มนุสฺส (ม- เป็นพยัญชนะ) = อมนุสฺส (อมนุษย์)

ในที่นี้ น + มิต (มิ- เป็นพยัญชนะ) จึงต้องแปลง น เป็น อ = อมิต
“มิต” (มิ-ตะ) แปลว่า “สิ่งที่ถูกนับ” นับแล้ว, นับได้ : อมิต = นับไม่ได้
“อาภา” แปลว่า แสงสว่าง, การส่องแสง, ความงดงาม, ความรุ่งโรจน์
อมิต + อาภา = อมิตาภา = แสงส่องสว่างที่นับไม่ได้
อมิตาภา + พุทฺธ (ลดรูป -ภา เป็น -ภ-) = อมิตาภพุทฺธ (อะ-มิ-ตา-พะ-พุด-ทะ) เขียนแบบไทยเป็น “อมิตาภพุทธ” อ่านว่า อะ-มิ-ตา-พะ-พุด แปลว่า “พระพุทธเจ้าผู้มีแสงส่องสว่างที่นับไม่ได้” = สุดความสามารถที่จะบอกได้ว่ารุ่งโรจน์งดงามปานไร
“อมิตาภพุทธ” เป็นนามพระพุทธเจ้าประเภทหนึ่งในพระพุทธศาสนาฝ่ายมหายาน
คำนี้พูดเร็วๆ ฟังรัวๆ จะได้ยินเป็น อะ-มิด-ตะ-พุด
ถ้าไม่ระวัง ต่อไปอาจมีผู้สะกดเป็น “อมิตรพุทธ” แล้วก็แปลกันว่า “พระพุทธเจ้าผู้ไม่เป็นมิตร (กับพญามาร)”

เพราะฉะนั้น : เห็นดอกเห็นผล อย่าลืมขุดค้นไปดูให้ถึงราก

เมตไตรย อ่านว่า เมด-